Kijk op de periode 24 september - 14 oktober 2024Dit overzicht van de stand van zaken rond het front wordt in principe elke 10 dagen opgesteld door Guido van Leemput en verschijnt dan op www.stopdeoorlogamsterdam.nl.
Zaterdag 12 oktober zou president Zelensky van Oekraïne in Ramstein in Duitsland zijn overwinningsplan presenteren aan de NAVO-lidstaten in een strategisch overleg over de gezamenlijk route in de oorlog. Beoogd voorzitter president Biden zegde enkele dagen van tevoren af, vanwege te verwachten politieke turbulentie in de VS door de orkaan Milton. Nu is de gehele conferentie tot nader order uitgesteld. Een tegenvaller voor de regering Zelensky. Wat werd aangeprezen ‘overwinningsplan’, lijkt nog het meest op een exit-strategie. Is het een goede exit-strategie? Hoe ontsnapt Oekraïne uit deze noodsituatie? Guido van Leemput is mede-initiatiefnemer van 'Stop de Oorlog Amsterdam'. Zijn boek over de oorlog, 'De gelaagde oorlog in Oekraïne en de botsing van grootmachten' is hier te bestellen. |
|
Dat brengt me op de volgende punten;
Politieke campagne
Sinds mijn update van 24 september heeft president Zelensky een zeer intensieve politieke campagne gevoerd voor zijn ‘overwinningsplan’. Hij reisde vele landen af om steun voor bewapening en meer militaire en politieke betrokkenheid bij Oekraïne. Uit de pers en uit zijn eigen toespraken komen twee topprioriteiten naar voren:
Eerder al, tijdens zijn verblijf in de VS, bleek dat de campagne slecht viel. De Amerikaanse regering weigert toestemming voor het gebruik van langeafstandsraketten op Russisch grondgebied. Ook na een gesprek met Zelensky. Het overwinningsplan lijkt vooral een campagne om Amerikaanse politici gunstig te stemmen. Ook de Republikeinse, voor het geval dat Trump op 5 november de verkiezingen wint. Zelensky bracht een bezoek aan een wapenfabriek in het bijzijn van politici van de Democratische Partij. Dit deed Republikeinen in grote woede ontsteken en vergrootte de afstand tot Oekraïne.
Het plan eiste afgelopen drie maanden alle politieke aandacht. Het ontstond half juni na de niet erg succesvolle conferentie van Bürgenstock in Zwitserland. Zelensky kondigde een einde van de hete fase van de oorlog aan, ‘binnen een halfjaar’. Dat zou met een tweede conferentie moeten worden bekrachtigd. Daaraan zouden ook Rusland en China moeten deelnemen. Dat zou tot een onderhandelde ‘overwinning’ voor Oekraïne moeten leiden. Om goed aan zo’n conferentie te beginnen, moesten er op het slagveld gunstige resultaten worden geboekt.
Met het afgelasten van Ramstein is Zelensky’s campagne mislukt. Er is op dit moment geen nieuwe datum voor het overleg. Zelensky heeft inmiddels zijn aankondiging van een einde aan de hete fase van de oorlog ingetrokken.
Situatie aan het front
Duidelijk is dat de situatie aan het front steeds penibeler wordt. Rusland maakt aanstalten om het sinds zes weken bezette gebied in de Russische provincie Koersk terug te veroveren. Daarbij wordt vooruitgang geboekt, hoewel Oekraïne stelt dat het standhoudt. Het terugveroveren van dit stukje Rusland zou de voordelen van de gok van de invasie tenietdoen. De invasie van Koersk werd tot het veroveringsplan gerekend en zou de komende onderhandelingspositie versterken. Die positie is verder aan het afbrokkelen.
Onlangs is ook de stad Voelhedar gevallen. Dat duurde lang en kostte veel mensenlevens, zeker aan de kant van de Russische aanvallers. Hun overmacht aan mensen en wapens was zo groot dat Oekraïne terug moest. Inmiddels staan ook andere steden zoals Toretsk onder grote druk. Het lijkt een kwestie van tijd voordat deze stad en andere steden zullen vallen. Het gaat om mijnbouwsteden die van groot belang zijn voor de winning van steenkool en daarmee voor de energieproductie. Dat is een strategisch verlies van grondstoffen. Bovendien komen de Russische troepen in de gelegenheid verder op te rukken in de Donbas. Twijfels of zij voldoende mensen hebben om dit te realiseren zouden door een nieuwe mobilisatieronde kunnen worden opgevangen. Als volgend jaar inderdaad 133.000 rekruten in de slag worden geworpen dan zou dat de afschuwelijke verliezen van zeker duizend doden per dag compenseren.
Een overtuigende actuele analyse is dat de standaardgiften (munitie, artillerie van allerlei formaat) van de Westerse landen aan Oekraïne amper voldoende zijn om de huidige frontlijn vast te houden. Laat staan om Rusland ver of blijvend terug te dringen. Dat was ook de achterliggende gedachte van Oekraïne om NAVO-landen te vragen taken in het westen van het land over te nemen. Daarover is nu dus ook geen beslissing genomen.
De vernietiging van de Oekraïense energievoorziening
Ondertussen is duidelijk dat ook voldoende Westerse luchtafweer ter bescherming van de energievoorziening achterwege blijft en dat de veelvuldige Russische aanvallen op energiecentrales de capaciteit van de elektriciteitsproductie met zeker 75 procent heeft verminderd.De regering van Oekraïne moet dus prioriteiten stellen waar de elektriciteit voor wordt gebruikt. Aanvoer per elektrische trein van munitie, wapens en mensen naar het front moet doorgaan, wat betekent dat burgers in huis hooguit acht uur per dag elektriciteit geleverd krijgen. Ook de watervoorziening is beperkt. Dit gaat allemaal ten koste van de leefbaarheid,zeker als de winter invalt met diepvriestemperaturen.
Afzonderlijke NAVO-landen
De nieuwe NAVO-baas Mark Rutte moet in deze herfst de NAVO-lidstaten bij elkaar zien te houden. Dat lijkt steeds moeilijker. Aan de ene kant een dwingende VS die eigen zorgen en belangen in de wereldpolitiek hebben. Naast een steeds veeleisender Oekraïne er ook nog een veeleisende Netanyahu van Israël die ook langeafstands-bombardementen wil gaan uitvoeren. Op Iran. Hij zal dat waarschijnlijk ook doen. Oekraïne is in dat licht van verhoudingen met de VS niet machtig genoeg. Het zal met aanvallen met zelf gefabriceerde drones de benzineprijzen aan de pompen van Amerikaans kiezersvolk niet beïnvloeden. Israël wel, dus naast orkaan Milton heeft Biden te maken met orkaan Bibi die moeilijk te temmen is.
In Duitsland is een hevig debat gaande over de koers van het land. De groeiende vredesbeweging heeft het hart van het politieke stelsel bereikt en er zijn SPD’ers en CSU’ers die een staakt-het-vuren eisen en een diplomatieke oplossing. Met nog minder dan een jaar totr de verkiezingen van september 2025, wordt het hele opgave voor kanselier Scholz om de bewapeningskoers vol te houden. Dat kan waarschijnlijk alleen op straffe van een harde verkiezingsnederlaag. Het is de vraag of Scholz bereid is die prijs te betalen. Het wachten is op een koerswijziging.
Daarnaast zijn er landen als Hongarije en Slowakije die al eerder hebben laten weten de gevoerde wapenkoers van de NAVO te willen afzweren. Nu beginnen ook andere Oost-Europese bondgenoten als Polen en Tsjechië moeilijke problemen aan te kaarten. Polen wil erkenning van de massamoord door Oekraïners in Tweede Wereldoorlog op Poolse burgers en oppert zelfs een referendum onder de burgers van de Krim over hun toekomst. Tsjechië dat de munitiecoalitie van Westerse landen leidt, begint over het toestaan van een ‘tijdelijke’ bezetting door Rusland van het veroverde Oekraïense gebied.
Het plan Rasmussen-Yermak en het West-Duitse model voor NAVO-lidmaatschap
In september 2022, nu twee jaar geleden, publiceerde de regering Zelensky een plan voor een veiligheidspact, The Kyiv security compact. In de wandeling bekend als het Rasmussen-Yermak plan, naar oud-secretaris-generaal van de NAVO Anders Rasmussen en Andrii Yermak, hoofd van het bureau van president Zelensky. Het is een verkenning voor opname van Oekraïne in de Westerse veiligheidsarchitectuur, zonder lid te worden van de NAVO. Die ambitie staat er overigens wel in, maar pas als laatste punt.
Inmiddels doet het West-Duitse model de ronde als mogelijk onderdeel van een gewenste deal met Rusland. Dat betekent dat het NAVO-lidmaatschap van West-Duitsland als voorbeeld dient voor een Oekraïens NAVO-lidmaatschap. In 1955 werd West-Duitsland lid van de NAVO en zo gaat de redenering, de Sovjet-Unie (nu Rusland) ondernam er niets tegen. Dus waarom nu wel? Het betekent wel dat de Donbas en andere bezette gebieden van Oekraïne worden opgegeven. Dat gebied heeft dan de rol van de DDR in dit denken.
Ook in het Nederlandse parlement is het West-Duitse model al besproken, hoewel daarbij vooral de aandacht ging naar het pleidooi van de BBB om Oekraïne een bufferstaatfunctie te laten vervullen.
Het is onwaarschijnlijk dat verschillende NAVO-landen ermee akkoord gaan en de NAVO met dit plan laten instemmen. Laat staan dat Rusland het wil. Dat is zeker niet het geval.
Overwinningsplan of exit-strategie
Feitelijk is het West-Duitsland-model een radicalere versie van het Rasmussen-Yermak-plan. In regeringskringen in Oekraïne wordt blijkbaar gepraat over accepteren van een deal met Rusland, zonder daarmee enorme politieke turbulentie in Oekraïne zelf te riskeren. Dat laatste is een groot risico voor de regering Zelensky. Kan het de te verwachten politieke chaos in Oekraïne weerstaan, als deze draai wordt doorgezet. Op dit moment is het niet erg waarschijnlijk dat het West-Duitse model enige kans maakt. Zeker niet met gevoelige militaire nederlagen in het verschiet. Dan zou het plan Rasmussen-Yermak een terugval-optie zijn. Een bufferstaat met externe veiligheidsgaranties. Dan blijft er van een overwinningsplan weinig over. En is zelfs de vraag of dit voldoet als exit-strategie.
Tot 24 oktober om 18.00 uur op het Spui in Amsterdam.
Guido van Leemput is mede-initiatiefnemer van Stop de Oorlog Amsterdam. Hij was eerder mede-oprichter van het Amsterdams Vredesinitiatief, dat is opgegaan in Stop de Oorlog Amsterdam.
- Politieke campagne voor het overwinningsplan
- De ontwikkelingen aan het front
- De vernietiging van de Oekraïense infrastructuur
- De afzonderlijke NAVO-landen
- Het plan Rasmussen-Yermak en het West-Duitse model
- Overwinningsplan of exit-strategie
Politieke campagne
Sinds mijn update van 24 september heeft president Zelensky een zeer intensieve politieke campagne gevoerd voor zijn ‘overwinningsplan’. Hij reisde vele landen af om steun voor bewapening en meer militaire en politieke betrokkenheid bij Oekraïne. Uit de pers en uit zijn eigen toespraken komen twee topprioriteiten naar voren:
- Westerse langeafstandswapens om Rusland ver in eigen land te treffen.
- En overname van Oekraïense militaire taken door NAVO-landen, zoals het verdedigen van het Oekraïense luchtruim in het westen van het land.
Eerder al, tijdens zijn verblijf in de VS, bleek dat de campagne slecht viel. De Amerikaanse regering weigert toestemming voor het gebruik van langeafstandsraketten op Russisch grondgebied. Ook na een gesprek met Zelensky. Het overwinningsplan lijkt vooral een campagne om Amerikaanse politici gunstig te stemmen. Ook de Republikeinse, voor het geval dat Trump op 5 november de verkiezingen wint. Zelensky bracht een bezoek aan een wapenfabriek in het bijzijn van politici van de Democratische Partij. Dit deed Republikeinen in grote woede ontsteken en vergrootte de afstand tot Oekraïne.
Het plan eiste afgelopen drie maanden alle politieke aandacht. Het ontstond half juni na de niet erg succesvolle conferentie van Bürgenstock in Zwitserland. Zelensky kondigde een einde van de hete fase van de oorlog aan, ‘binnen een halfjaar’. Dat zou met een tweede conferentie moeten worden bekrachtigd. Daaraan zouden ook Rusland en China moeten deelnemen. Dat zou tot een onderhandelde ‘overwinning’ voor Oekraïne moeten leiden. Om goed aan zo’n conferentie te beginnen, moesten er op het slagveld gunstige resultaten worden geboekt.
Met het afgelasten van Ramstein is Zelensky’s campagne mislukt. Er is op dit moment geen nieuwe datum voor het overleg. Zelensky heeft inmiddels zijn aankondiging van een einde aan de hete fase van de oorlog ingetrokken.
Situatie aan het front
Duidelijk is dat de situatie aan het front steeds penibeler wordt. Rusland maakt aanstalten om het sinds zes weken bezette gebied in de Russische provincie Koersk terug te veroveren. Daarbij wordt vooruitgang geboekt, hoewel Oekraïne stelt dat het standhoudt. Het terugveroveren van dit stukje Rusland zou de voordelen van de gok van de invasie tenietdoen. De invasie van Koersk werd tot het veroveringsplan gerekend en zou de komende onderhandelingspositie versterken. Die positie is verder aan het afbrokkelen.
Onlangs is ook de stad Voelhedar gevallen. Dat duurde lang en kostte veel mensenlevens, zeker aan de kant van de Russische aanvallers. Hun overmacht aan mensen en wapens was zo groot dat Oekraïne terug moest. Inmiddels staan ook andere steden zoals Toretsk onder grote druk. Het lijkt een kwestie van tijd voordat deze stad en andere steden zullen vallen. Het gaat om mijnbouwsteden die van groot belang zijn voor de winning van steenkool en daarmee voor de energieproductie. Dat is een strategisch verlies van grondstoffen. Bovendien komen de Russische troepen in de gelegenheid verder op te rukken in de Donbas. Twijfels of zij voldoende mensen hebben om dit te realiseren zouden door een nieuwe mobilisatieronde kunnen worden opgevangen. Als volgend jaar inderdaad 133.000 rekruten in de slag worden geworpen dan zou dat de afschuwelijke verliezen van zeker duizend doden per dag compenseren.
Een overtuigende actuele analyse is dat de standaardgiften (munitie, artillerie van allerlei formaat) van de Westerse landen aan Oekraïne amper voldoende zijn om de huidige frontlijn vast te houden. Laat staan om Rusland ver of blijvend terug te dringen. Dat was ook de achterliggende gedachte van Oekraïne om NAVO-landen te vragen taken in het westen van het land over te nemen. Daarover is nu dus ook geen beslissing genomen.
De vernietiging van de Oekraïense energievoorziening
Ondertussen is duidelijk dat ook voldoende Westerse luchtafweer ter bescherming van de energievoorziening achterwege blijft en dat de veelvuldige Russische aanvallen op energiecentrales de capaciteit van de elektriciteitsproductie met zeker 75 procent heeft verminderd.De regering van Oekraïne moet dus prioriteiten stellen waar de elektriciteit voor wordt gebruikt. Aanvoer per elektrische trein van munitie, wapens en mensen naar het front moet doorgaan, wat betekent dat burgers in huis hooguit acht uur per dag elektriciteit geleverd krijgen. Ook de watervoorziening is beperkt. Dit gaat allemaal ten koste van de leefbaarheid,zeker als de winter invalt met diepvriestemperaturen.
Afzonderlijke NAVO-landen
De nieuwe NAVO-baas Mark Rutte moet in deze herfst de NAVO-lidstaten bij elkaar zien te houden. Dat lijkt steeds moeilijker. Aan de ene kant een dwingende VS die eigen zorgen en belangen in de wereldpolitiek hebben. Naast een steeds veeleisender Oekraïne er ook nog een veeleisende Netanyahu van Israël die ook langeafstands-bombardementen wil gaan uitvoeren. Op Iran. Hij zal dat waarschijnlijk ook doen. Oekraïne is in dat licht van verhoudingen met de VS niet machtig genoeg. Het zal met aanvallen met zelf gefabriceerde drones de benzineprijzen aan de pompen van Amerikaans kiezersvolk niet beïnvloeden. Israël wel, dus naast orkaan Milton heeft Biden te maken met orkaan Bibi die moeilijk te temmen is.
In Duitsland is een hevig debat gaande over de koers van het land. De groeiende vredesbeweging heeft het hart van het politieke stelsel bereikt en er zijn SPD’ers en CSU’ers die een staakt-het-vuren eisen en een diplomatieke oplossing. Met nog minder dan een jaar totr de verkiezingen van september 2025, wordt het hele opgave voor kanselier Scholz om de bewapeningskoers vol te houden. Dat kan waarschijnlijk alleen op straffe van een harde verkiezingsnederlaag. Het is de vraag of Scholz bereid is die prijs te betalen. Het wachten is op een koerswijziging.
Daarnaast zijn er landen als Hongarije en Slowakije die al eerder hebben laten weten de gevoerde wapenkoers van de NAVO te willen afzweren. Nu beginnen ook andere Oost-Europese bondgenoten als Polen en Tsjechië moeilijke problemen aan te kaarten. Polen wil erkenning van de massamoord door Oekraïners in Tweede Wereldoorlog op Poolse burgers en oppert zelfs een referendum onder de burgers van de Krim over hun toekomst. Tsjechië dat de munitiecoalitie van Westerse landen leidt, begint over het toestaan van een ‘tijdelijke’ bezetting door Rusland van het veroverde Oekraïense gebied.
Het plan Rasmussen-Yermak en het West-Duitse model voor NAVO-lidmaatschap
In september 2022, nu twee jaar geleden, publiceerde de regering Zelensky een plan voor een veiligheidspact, The Kyiv security compact. In de wandeling bekend als het Rasmussen-Yermak plan, naar oud-secretaris-generaal van de NAVO Anders Rasmussen en Andrii Yermak, hoofd van het bureau van president Zelensky. Het is een verkenning voor opname van Oekraïne in de Westerse veiligheidsarchitectuur, zonder lid te worden van de NAVO. Die ambitie staat er overigens wel in, maar pas als laatste punt.
Inmiddels doet het West-Duitse model de ronde als mogelijk onderdeel van een gewenste deal met Rusland. Dat betekent dat het NAVO-lidmaatschap van West-Duitsland als voorbeeld dient voor een Oekraïens NAVO-lidmaatschap. In 1955 werd West-Duitsland lid van de NAVO en zo gaat de redenering, de Sovjet-Unie (nu Rusland) ondernam er niets tegen. Dus waarom nu wel? Het betekent wel dat de Donbas en andere bezette gebieden van Oekraïne worden opgegeven. Dat gebied heeft dan de rol van de DDR in dit denken.
Ook in het Nederlandse parlement is het West-Duitse model al besproken, hoewel daarbij vooral de aandacht ging naar het pleidooi van de BBB om Oekraïne een bufferstaatfunctie te laten vervullen.
Het is onwaarschijnlijk dat verschillende NAVO-landen ermee akkoord gaan en de NAVO met dit plan laten instemmen. Laat staan dat Rusland het wil. Dat is zeker niet het geval.
Overwinningsplan of exit-strategie
Feitelijk is het West-Duitsland-model een radicalere versie van het Rasmussen-Yermak-plan. In regeringskringen in Oekraïne wordt blijkbaar gepraat over accepteren van een deal met Rusland, zonder daarmee enorme politieke turbulentie in Oekraïne zelf te riskeren. Dat laatste is een groot risico voor de regering Zelensky. Kan het de te verwachten politieke chaos in Oekraïne weerstaan, als deze draai wordt doorgezet. Op dit moment is het niet erg waarschijnlijk dat het West-Duitse model enige kans maakt. Zeker niet met gevoelige militaire nederlagen in het verschiet. Dan zou het plan Rasmussen-Yermak een terugval-optie zijn. Een bufferstaat met externe veiligheidsgaranties. Dan blijft er van een overwinningsplan weinig over. En is zelfs de vraag of dit voldoet als exit-strategie.
Tot 24 oktober om 18.00 uur op het Spui in Amsterdam.
Guido van Leemput is mede-initiatiefnemer van Stop de Oorlog Amsterdam. Hij was eerder mede-oprichter van het Amsterdams Vredesinitiatief, dat is opgegaan in Stop de Oorlog Amsterdam.