Kijk op de maand van 24 juli - 24 augustusDit overzicht van de stand van zaken rond het front wordt elke maand samengesteld door Guido van Leemput ten behoeve van de Vredesactie op het Spui.
De ontwikkelingen van de afgelopen twee maanden zijn te karakteriseren met drie woorden:
Escalatie is een fenomeen dat we vanaf het begin van de oorlog zien, maar dat verder gaat. De uitputting is op een ernstiger niveau gekomen. Wat sterk opvalt én wat nieuw is, is een zekere twijfel aan de zijde van Oekraïne en het Westen. Gaat het wel goed in de oorlog en wat is het effectiefst om te doen? Guido van Leemput is mede-initiatiefnemer van 'Stop de Oorlog Amsterdam'. Zijn boek over de oorlog, 'De gelaagde oorlog in Oekraïne en de botsing van grootmachten' is hier te bestellen. |
|
Er is veel meer gebeurd in de oorlog in Oekraïne deze zomer dan ik hier kan behandelen.
Ik beperk me tot de drie begrippen escalatie, uitputting en twijfel, met een aantal belangrijke gebeurtenissen.
Escalatie
In het kader van de escalatie wijs ik op het gebruik van clustermunitie, de geplande overdracht van de F-16 en de voedseloorlog.
De voedseloorlog
In juli besloot Rusland een nieuwe stap in de voedseloorlog te zetten. Rusland zegde de graandeal op. Rusland vindt dat zijn belang in de overeenkomst niet is gehonoreerd. Het gaat om twee zaken: betalingen via het internationaal banksysteem - dat is een uitzondering op het internationale bankenembargo. En om de uitvoer van ammoniak voor de productie van kunstmest.
Het opzeggen leidde afgelopen weken tot zware beschietingen van de havens en de stad Odesa, en tot diverse militaire confrontaties op zee en in de monding van de Donau. Deze rivier wordt nu in toenemende mate gebruikt om het graan uit te voeren.
Een beschieting van een Oekraïense haven op de grens van Roemenië is een voorbeeld van zeer riskante grensoverschrijdende escalatie. Dat zijn onheilspellende berichten, omdat in september de oogst van het land komt en moet worden uitgevoerd. Vorig jaar heeft de VN erop gewezen dat de exportbeperkingen van voedsel tot opdrijving van de wereldprijs zou leiden en tot hongersnood met name in Afrika. De escalatie in deze laag van de oorlog zet dus door.
Gebruik clustermunitie
Ruim twee maanden geleden is het lang voorbereide Oekraïense offensief ingezet. Al snel werd duidelijk dat de VS voorraden clustermunitie ter beschikking stelden voor het Oekraïense offensief. De directe aanleiding was dat de ‘gewone’ munitie te hard verbruikt wordt en de Westerse fabrieken niet voldoende kunnen produceren.
Er is internationaal een kleine golf van publieke verontwaardiging ontstaan. Clustermunitie is nl verboden. Er zijn Kamervragen gesteld over het Nederlandse standpunt. Niet alleen over de Amerikaanse levering van clusterwapens. Nederland heeft vorig jaar 18 pantserhouwitsers aan Oekraïne geleverd. De vraag is wat het standpunt van Nederland is als deze worden gebruikt voor het afschieten van de Amerikaanse clustermunitie.
De F-16
Nederland heeft besloten om F-16’s ter beschikking te stellen aan Oekraïne. Premier Rutte maakte dat bekend tijdens een politieke show op vliegveld Eindhoven. Hoeveel het er worden en wanneer de overdracht plaatsheeft is nog niet duidelijk. In een brief van de regering aan de Kamer staat dat ‘daadwerkelijke levering een specifiek besluit vergt, wanneer aan alle voorwaarden is voldaan'.
Het wordt waarschijnlijk pas eind 2024 dat de Nederlandse F-16’s aan Oekraïne kúnnen worden overgedragen. De piloten moeten eerst hun F-16-brevet halen wat maanden duurt.
Dan nog blijven veel belangrijke vragen open.
*Welke vliegvelden in Oekraïne zijn geschikt om de F-16’s te kunnen ‘lanceren’?
*Welke werkzaamheden zijn nodig om deze vliegvelden geschikt te maken?
*En mag worden aangenomen dat Rusland in een vroeg stadium het gebruik van de F-16 door Oekraïne wil voorkomen door bombardementen? Het operationele gebruik van de F-16 vanuit een NAVO-land lijkt onwaarschijnlijk omdat dat een directe NAVO-betrokkenheid bij de oorlog is.
Rusland herhaalde bij monde van minister van Buitenlandse Zaken Lavrov, de analyse dat Westerse F-16’s als atoomwapensystemen zullen worden beschouwd. De Russen kunnen niet onderscheiden of de te leveren F-16’s niet over atoomwapens beschikken. Dit is in ieder geval een verbale escalatie waarvan niet duidelijk is wat hij zal inhouden.
Uitputting
Ik wil twee elementen belichten. Het vastlopend offensief van Oekraïne en het totale aantal slachtoffers van de oorlog.
Het vastlopend offensief van Oekraïne
Het Oekraïense offensief heeft weinig militaire vooruitgang opgeleverd. De politieke en militaire leiding van Oekraïne zijn ernstig verdeeld over de vervolgstappen in het offensief. Wat nu te doen als ook een gevreesd groot Russisch (contra-)offensief dit najaar komt? Zo zou de militaire leiding nu willen doordrukken, maar de politieke leiding een pas op de plaats willen maken en versterkingen opleiden en westerse wapens opsparen. Een groot dilemma.
Slachtoffers
Het is moeilijk precies vast te stellen hoeveel slachtoffers er in de oorlog zijn gevallen. Zowel Rusland als Oekraïne beschouwen deze cijfers als vertrouwelijk en maken de eigen aantallen niet bekend. We zijn dus afhankelijk van uitgelekte cijfers van Westerse inlichtingendiensten. Dit zijn berekeningen die de Westerse militaire staven gebruiken voor inschatting van verwachtingen en kansen. Het laatste dat daarover bekend is geworden stond in de Amerikaanse pers. De schatting is dat sinds 24 februari 2022 zo’n 500.000 doden én gewonden zijn gevallen aan beide zijden samen.
Openlijk gebleken twijfel
Er zijn steeds meer gebeurtenissen die duiden op twijfel. Hoe verder met het offensief? De discussie in de NAVO en in de Amerikaanse leiding. En een toenemend aantal Oekraïners dat zich probeert te drukken voor de oorlog.
Land voor het NAVO-lidmaatschap
Onlangs liet Stian Jensen, de chef-staf van de secretaris-generaal van de NAVO, een proefballon op. Het gaat om het idee van land-voor-NAVO-lidmaatschap. Daarbij zou Oekraïne door Rusland bezet gebied opgeven. En met de rest van wat Oekraïne dan is, onmiddellijk lid van de NAVO worden.
Het is een van de opties die binnenkamers van de NAVO en van de lidstaten rondgaat. Het is de eerste openbare opening op hoog niveau in de NAVO over een einde aan de oorlog. Zo ver is het echter nog lang niet. Maar wel worden de geesten rijp gemaakt, om als het Oekraïense offensief echt blijkt vast te lopen, een compromis te sluiten op basis van de nieuwe militaire en politieke situatie.
Even terzijde: De dood van de roverhoofdman Yevgeny Prigozhin en zijn maat Dimitri Oetkin, de militaire chef en naamgever van de firma Wagner, zal niets uitmaken voor het verloop van de oorlog. Het is een geruststelling voor de Poetin dat de twee leiders van de muiterij van precies twee maanden geleden er niet meer zijn.
De Amerikaanse discussie; onderhandelen of doorvechten
Diverse analisten hopen of rekenen op een strategie van de ineenstorting van Rusland op middellange termijn. Twee problemen bestaan daarmee. Is de analyse juist? En duurt het niet te lang, voordat bijvoorbeeld de Amerikaanse publieke opinie er genoeg van heeft.
De chef-staf van de Amerikaanse strijdkrachten Milley herhaalt wat hij al vanaf het begin van de oorlog zegt. Het wordt een zeer lange en zware oorlog om op militaire wijze Oekraïne te bevrijden. Het is beter om de doelen te bereiken door een of andere vorm van diplomatie.
John Bolton, de bekende neoconservatieve voorstander van oorlog, stelt dat de keuze nu is; onderhandelen of escaleren. Bolton wil escaleren. Dat wil hij altijd.
Dienstplichtontduiking in Oekraïne
Begin augustus ontsloeg de Oekraïense regering 100 officials die in recruteringsbureaus werken en corrupt bleken. Voor 5.000 dollar kun je een ziekenbriefje kopen, waarmee je uit dienst kunt en veilig het land verlaat.
De animo om het leger in te gaan loopt terug. Daarom grijpt de regering in. Afgelopen dagen werd duidelijk dat het de Oekraïense regering menens is met de disciplinering. Er zijn politie-invallen gedaan in tientallen rekruteringskantoren. Dat gebeurde officieel in het kader van corruptiebestrijding, maar waarschijnlijk ook om dienstplicht-ontduikers op te sporen. Onder de Oekraïense bevolking die het zware werk moet doen, groeit de twijfel.
Tot slot
De oorlog is uitputtingsslag geworden, met voortdurende neiging tot escalatie. Deze wijze van oorlog voeren brengt analisten tot de vergelijking met het Westelijk front in de Eerste Wereldoorlog. Van de drie hier uitgewerkte begrippen is de openbare twijfel nieuw en nog wat schuchter. En de twijfelaars over de gekozen werkwijze zijn nog in de minderheid.
De beslissing van de Nederlandse regering om F-16’s te geven aan Oekraïne, biedt in ons land de gelegenheid om openlijk te discussiëren over de vooruitzichten van een uitputtingsoorlog en de risico’s van nog meer escalatie.
De situatie vertoont steeds meer tekenen die wij zowel gevreesd als voorspeld hebben. Daarmee ontstaan wel nieuwe kansen om ons pleidooi voor diplomatie met kracht te naar voren te brengen.
Hoe klein ook, misschien ontstaat daarmee ruimte om mensen die uit begrijpelijke woede over de Russische agressie militair willen optreden, te vragen enige afstand te nemen. En realistisch te kijken naar kansen én risico’s van uitputting en escalatie. En in de afweging ook mee te nemen wat mogelijk is met diplomatie.
Graag tot volgende maand.
Guido van Leemput is mede-initiatiefnemer van Stop de Oorlog Amsterdam. Hij was eerder mede-oprichter van het Amsterdams Vredesinitiatief, dat is opgegaan in Stop de Oorlog Amsterdam.
Ik beperk me tot de drie begrippen escalatie, uitputting en twijfel, met een aantal belangrijke gebeurtenissen.
Escalatie
In het kader van de escalatie wijs ik op het gebruik van clustermunitie, de geplande overdracht van de F-16 en de voedseloorlog.
De voedseloorlog
In juli besloot Rusland een nieuwe stap in de voedseloorlog te zetten. Rusland zegde de graandeal op. Rusland vindt dat zijn belang in de overeenkomst niet is gehonoreerd. Het gaat om twee zaken: betalingen via het internationaal banksysteem - dat is een uitzondering op het internationale bankenembargo. En om de uitvoer van ammoniak voor de productie van kunstmest.
Het opzeggen leidde afgelopen weken tot zware beschietingen van de havens en de stad Odesa, en tot diverse militaire confrontaties op zee en in de monding van de Donau. Deze rivier wordt nu in toenemende mate gebruikt om het graan uit te voeren.
Een beschieting van een Oekraïense haven op de grens van Roemenië is een voorbeeld van zeer riskante grensoverschrijdende escalatie. Dat zijn onheilspellende berichten, omdat in september de oogst van het land komt en moet worden uitgevoerd. Vorig jaar heeft de VN erop gewezen dat de exportbeperkingen van voedsel tot opdrijving van de wereldprijs zou leiden en tot hongersnood met name in Afrika. De escalatie in deze laag van de oorlog zet dus door.
Gebruik clustermunitie
Ruim twee maanden geleden is het lang voorbereide Oekraïense offensief ingezet. Al snel werd duidelijk dat de VS voorraden clustermunitie ter beschikking stelden voor het Oekraïense offensief. De directe aanleiding was dat de ‘gewone’ munitie te hard verbruikt wordt en de Westerse fabrieken niet voldoende kunnen produceren.
Er is internationaal een kleine golf van publieke verontwaardiging ontstaan. Clustermunitie is nl verboden. Er zijn Kamervragen gesteld over het Nederlandse standpunt. Niet alleen over de Amerikaanse levering van clusterwapens. Nederland heeft vorig jaar 18 pantserhouwitsers aan Oekraïne geleverd. De vraag is wat het standpunt van Nederland is als deze worden gebruikt voor het afschieten van de Amerikaanse clustermunitie.
De F-16
Nederland heeft besloten om F-16’s ter beschikking te stellen aan Oekraïne. Premier Rutte maakte dat bekend tijdens een politieke show op vliegveld Eindhoven. Hoeveel het er worden en wanneer de overdracht plaatsheeft is nog niet duidelijk. In een brief van de regering aan de Kamer staat dat ‘daadwerkelijke levering een specifiek besluit vergt, wanneer aan alle voorwaarden is voldaan'.
Het wordt waarschijnlijk pas eind 2024 dat de Nederlandse F-16’s aan Oekraïne kúnnen worden overgedragen. De piloten moeten eerst hun F-16-brevet halen wat maanden duurt.
Dan nog blijven veel belangrijke vragen open.
*Welke vliegvelden in Oekraïne zijn geschikt om de F-16’s te kunnen ‘lanceren’?
*Welke werkzaamheden zijn nodig om deze vliegvelden geschikt te maken?
*En mag worden aangenomen dat Rusland in een vroeg stadium het gebruik van de F-16 door Oekraïne wil voorkomen door bombardementen? Het operationele gebruik van de F-16 vanuit een NAVO-land lijkt onwaarschijnlijk omdat dat een directe NAVO-betrokkenheid bij de oorlog is.
Rusland herhaalde bij monde van minister van Buitenlandse Zaken Lavrov, de analyse dat Westerse F-16’s als atoomwapensystemen zullen worden beschouwd. De Russen kunnen niet onderscheiden of de te leveren F-16’s niet over atoomwapens beschikken. Dit is in ieder geval een verbale escalatie waarvan niet duidelijk is wat hij zal inhouden.
Uitputting
Ik wil twee elementen belichten. Het vastlopend offensief van Oekraïne en het totale aantal slachtoffers van de oorlog.
Het vastlopend offensief van Oekraïne
Het Oekraïense offensief heeft weinig militaire vooruitgang opgeleverd. De politieke en militaire leiding van Oekraïne zijn ernstig verdeeld over de vervolgstappen in het offensief. Wat nu te doen als ook een gevreesd groot Russisch (contra-)offensief dit najaar komt? Zo zou de militaire leiding nu willen doordrukken, maar de politieke leiding een pas op de plaats willen maken en versterkingen opleiden en westerse wapens opsparen. Een groot dilemma.
Slachtoffers
Het is moeilijk precies vast te stellen hoeveel slachtoffers er in de oorlog zijn gevallen. Zowel Rusland als Oekraïne beschouwen deze cijfers als vertrouwelijk en maken de eigen aantallen niet bekend. We zijn dus afhankelijk van uitgelekte cijfers van Westerse inlichtingendiensten. Dit zijn berekeningen die de Westerse militaire staven gebruiken voor inschatting van verwachtingen en kansen. Het laatste dat daarover bekend is geworden stond in de Amerikaanse pers. De schatting is dat sinds 24 februari 2022 zo’n 500.000 doden én gewonden zijn gevallen aan beide zijden samen.
Openlijk gebleken twijfel
Er zijn steeds meer gebeurtenissen die duiden op twijfel. Hoe verder met het offensief? De discussie in de NAVO en in de Amerikaanse leiding. En een toenemend aantal Oekraïners dat zich probeert te drukken voor de oorlog.
Land voor het NAVO-lidmaatschap
Onlangs liet Stian Jensen, de chef-staf van de secretaris-generaal van de NAVO, een proefballon op. Het gaat om het idee van land-voor-NAVO-lidmaatschap. Daarbij zou Oekraïne door Rusland bezet gebied opgeven. En met de rest van wat Oekraïne dan is, onmiddellijk lid van de NAVO worden.
Het is een van de opties die binnenkamers van de NAVO en van de lidstaten rondgaat. Het is de eerste openbare opening op hoog niveau in de NAVO over een einde aan de oorlog. Zo ver is het echter nog lang niet. Maar wel worden de geesten rijp gemaakt, om als het Oekraïense offensief echt blijkt vast te lopen, een compromis te sluiten op basis van de nieuwe militaire en politieke situatie.
Even terzijde: De dood van de roverhoofdman Yevgeny Prigozhin en zijn maat Dimitri Oetkin, de militaire chef en naamgever van de firma Wagner, zal niets uitmaken voor het verloop van de oorlog. Het is een geruststelling voor de Poetin dat de twee leiders van de muiterij van precies twee maanden geleden er niet meer zijn.
De Amerikaanse discussie; onderhandelen of doorvechten
Diverse analisten hopen of rekenen op een strategie van de ineenstorting van Rusland op middellange termijn. Twee problemen bestaan daarmee. Is de analyse juist? En duurt het niet te lang, voordat bijvoorbeeld de Amerikaanse publieke opinie er genoeg van heeft.
De chef-staf van de Amerikaanse strijdkrachten Milley herhaalt wat hij al vanaf het begin van de oorlog zegt. Het wordt een zeer lange en zware oorlog om op militaire wijze Oekraïne te bevrijden. Het is beter om de doelen te bereiken door een of andere vorm van diplomatie.
John Bolton, de bekende neoconservatieve voorstander van oorlog, stelt dat de keuze nu is; onderhandelen of escaleren. Bolton wil escaleren. Dat wil hij altijd.
Dienstplichtontduiking in Oekraïne
Begin augustus ontsloeg de Oekraïense regering 100 officials die in recruteringsbureaus werken en corrupt bleken. Voor 5.000 dollar kun je een ziekenbriefje kopen, waarmee je uit dienst kunt en veilig het land verlaat.
De animo om het leger in te gaan loopt terug. Daarom grijpt de regering in. Afgelopen dagen werd duidelijk dat het de Oekraïense regering menens is met de disciplinering. Er zijn politie-invallen gedaan in tientallen rekruteringskantoren. Dat gebeurde officieel in het kader van corruptiebestrijding, maar waarschijnlijk ook om dienstplicht-ontduikers op te sporen. Onder de Oekraïense bevolking die het zware werk moet doen, groeit de twijfel.
Tot slot
De oorlog is uitputtingsslag geworden, met voortdurende neiging tot escalatie. Deze wijze van oorlog voeren brengt analisten tot de vergelijking met het Westelijk front in de Eerste Wereldoorlog. Van de drie hier uitgewerkte begrippen is de openbare twijfel nieuw en nog wat schuchter. En de twijfelaars over de gekozen werkwijze zijn nog in de minderheid.
De beslissing van de Nederlandse regering om F-16’s te geven aan Oekraïne, biedt in ons land de gelegenheid om openlijk te discussiëren over de vooruitzichten van een uitputtingsoorlog en de risico’s van nog meer escalatie.
De situatie vertoont steeds meer tekenen die wij zowel gevreesd als voorspeld hebben. Daarmee ontstaan wel nieuwe kansen om ons pleidooi voor diplomatie met kracht te naar voren te brengen.
Hoe klein ook, misschien ontstaat daarmee ruimte om mensen die uit begrijpelijke woede over de Russische agressie militair willen optreden, te vragen enige afstand te nemen. En realistisch te kijken naar kansen én risico’s van uitputting en escalatie. En in de afweging ook mee te nemen wat mogelijk is met diplomatie.
Graag tot volgende maand.
Guido van Leemput is mede-initiatiefnemer van Stop de Oorlog Amsterdam. Hij was eerder mede-oprichter van het Amsterdams Vredesinitiatief, dat is opgegaan in Stop de Oorlog Amsterdam.