De 16e maand van de oorlogDeze analyse heeft Guido van Leemput uitgesproken op 24 juni tijdens de actie op 't Spui.
Sinds gisteren zijn er spectaculaire ontwikkelingen in Rusland aan de gang. De opstand van het Wagner-huurlingenbedrijf tegen de Russische militaire top. Na het begin van het Oekraïense offensief was al duidelijk dat de oorlog een nieuwe fase in is gegaan. Deze opstand van huurling Prigozhin versnelt deze fase. Poetin heeft vanochtend gezegd dat dit leidt tot het zwaarste gevecht voor de toekomst van Rusland. Naast dit onderwerp ook nog aandacht voor de volgende onderwerpen.
Guido van Leemput is mede-initiatiefnemer van 'Stop de Oorlog Amsterdam'. Zijn boek over de oorlog, 'De gelaagde oorlog in Oekraïne en de botsing van grootmachten' is hier te bestellen. |
|
- De muiterij van een huurling
De Wagner-groep nam gisteren de zuidelijke stad Rostov aan de Don in. Zonder een schot. Vandaaruit verordonneerde hij de minister van Defensie van Rusland Shoigoe en opperbevelhebber Gerasimov bij hem op het matje te komen. De formele aanklacht tegen Shoigoe is dat hij Wagner wil vernietigen. Het gaat om een machtsstrijd waarbij Prigozhin zich niet wil laten onderschikken in de militaire bevelsstructuur. De Wagner-groep heeft het (grove) werk gedaan in de slag om Bachmoet en daarna waren er conflicten over de bevelsverhoudingen. Bij de vele videoboodschappen van Prigozhin stelde hij dat Shoigoe uit is op persoonlijk gewin aan de oorlog. Bovendien stelt hij dat hij de ware patriot is en dat de legerleiding incompetent en corrupt is. Prigozhin heeft zijn retoriek nog niet getemperd. Integendeel Hij is uit op de vernietiging van het militaire leiderschap van Rusland. ‘Iedereen moet binnen blijven’.
Bovendien stelt hij de officiële Russische versie van het begin van de oorlog niet klopt. Oekraïne heeft Rusland niet uitgelokt. Dat is een belangrijke kritiek die politieke gevolgen kan hebben in Rusland. Het officiële verhaal van Poetin is dat de Russische invasie een (rechtvaardige) reactie was op een Oekraïense aanval.
Poetin sprak vanochtend op de Russische tv over een gewapende opstand die hij landverraad noemde. ‘Persoonlijke belangen hebben geleid tot het verraad van ons land en de oorzaak dat onze krijgsmacht in onderling gevecht is’, aldus Poetin. Hij noemde het de zwaarste strijd voor Ruslands toekomst.
Een arrestatiebevel is uitgevaardigd. Versterkingen zijn opgesteld in Moskou
De grote vraag is of Prigozhin steun van officieren in de reguliere krijgsmacht heeft. Daarmee komen we op de meest bedreigende situatie voor de legerleiding én de regering in Moskou. Wat is de positie van de commandant in Rostov aan de Don en het zuidelijk militair district in Rusland? Hebben ze zich niet verzet tegen de inname van de stad Rostov? Op dit moment is dat niet duidelijk. Wat wel duidelijk is dat Rostov en het zuidelijk militair district belangrijke plaatsen zijn van waaruit de operaties van enkele belangrijke eenheden in Oekraïne worden gecoördineerd. Of er op dit moment gevolgen zijn voor die Russische posities aan het front in Oekraïne is niet duidelijk.
Er is een groot veiligheidsprobleem voor Poetin, hij moet de opstand snel de kop indrukken om verdere militaire en politieke schade te beperken. De echo van de politieke opmerkingen van Prigozhin in de Russische bevolking is op dit moment niet te overzien.
Het is geen wonder dat president Zelensky van Oekraïne stelt dat Rusland zwak is. Het klopt, de opstand is duidelijk een verzwakking van de Russische positie. De effecten ervan zijn op dit moment niet te voorzien.
Deze gebeurtenissen zijn van het grootste belang, maar ook een paar andere ontwikkelingen van de afgelopen maand.
2. De oorlog is in een nieuwe fase
Gaat Oekraïne profiteren van deze situatie? Dat zijn vragen die nu opkomen.
Het lang verwachte Oekraïense offensief is vanaf 10 juni openlijk toegegeven. Op een viertal plaatsen heeft Oekraïne de aanval ingezet en terreinwinst geboekt. Deze aanvallen zijn ‘probeersels’, waarmee de zwakke plekken van de Russische verdedigingsstellingen worden getest.
Het laatste nieuws is dat in totaal 113 vierkante kilometer grondgebied is terugveroverd, waarvan 13 in de laatste week.
Deze week heeft president Zelensky toegegeven dat het offensief langzamer voortgaat dan gehoopt. Ook Amerikaanse analisten stellen dat het traag gaat.
Binnenkort wordt een aanval met een hoofdmacht verwacht. De hoofdmacht zou daar worden ingezet waar de Russen het meest kraken. Dat is nu het grote vraagstuk, worden de Russische stellingen onder deze omstandigheden vol aangevallen op korte termijn?
3. F-16’s Er zijn intussen voorbereidingen getroffen voor een vervolgoffensief. De druk op Westerse landen om F-16’s en andere grote wapensystemen te geven heeft ertoe geleid dat Nederland voorop gaat in de zogeheten straaljagercoalitie.
De minister van Defensie, Ollongren, heeft haar plannen bekend gemaakt met Oekraïense piloten op F-16 toestellen. ‘Ergens in Oost-Europa’ zullen ze worden opgeleid. Nederland en verschillende Europese landen werken eraan zo snel als mogelijk te starten met het trainen van Oekraïense piloten op de F-16. Tegelijkertijd wordt er een trainingscentrum opgezet in een land in Oost-Europa.
De beslissing óf er F-16’s worden gegeven is nog niet genomen. Nederland heeft 18 stuks F-16’s ter beschikking die het niet meer nodig heeft, omdat overgeschakeld wordt op de F-35. Deze zijn gereed te maken, zonder dat het koste gaat ‘van de atoomtaak’ die de F-16 in Nederland ook heeft.
4. Discussie over NAVO-politiek
Op 11 juli is er een NAVO-top in Litouwen. Er wordt dan een belangrijke beslissing over het vervolg van de oorlog genomen. In de tussentijd gaat de bewapening van Oekraïne door en zijn de discussies over lidmaatschap voor de NAVO of veiligheidsgaranties voor Oekraïne en andere vormen van nauwe politiek-militaire samenwerking niet van de lucht.
De aanloop naar de top gaat met hoogoplopende discussies gepaard. Diverse landen willen Oekraïne nu lid maken of, als dat niet gebeurt, zelfs, met een aantal landen, militair bijspringen in de oorlog. Of het zover komt is niet zeker, maar deze oplopende discussie is veelzeggend. Een verklaring van de zogeheten Negen van Boekarest, negen Europese landen aan de oostgrens van de NAVO, laat er geen enkel misverstand over bestaan. Oekraïne moet zo snel mogelijk bij de NAVO en in door deze negen landen wordt een voorstel gedaan die erg overeenkomt met de organisatie van de NAVO in West-Duitsland in de Koude Oorlog.
De Amerikaanse ambassadeur bij de NAVO wil dat de Oekraïners hun pogingen voortzetten om Poetins strategische berekening te doorkruisen om hem te laten inzien dat hij faalt en niet zijn strategische doelen zal bereiken. Een succesvol tegenoffensief kan in dat opzicht helpen.
5. Kernwapendiscussie Afgelopen week heeft Rusland de eerste van een aantal tactische kernwapens in Wit-Rusland geplaatst.
Daarmee begint Rusland het beleid van ‘nuclear sharing’. Het delen van kernwapens waarbij Rusland het eindcommando behoudt, maar Wit-Russische piloten verantwoordelijk worden voor het eventuele daadwerkelijke gebruik. Als gevolg van de opstelling van Rusland in Wit-Rusland heeft Polen heeft gevraagd om Amerikaanse kernwapens op eigen grondgebied.
Kernwapens in Europa worden kortom een steeds belangrijker thema en uitdrukking van de escalatie die uit de oorlog in Oekraïne voortvloeit.
President Biden van Amerika neemt de plaatsing van tactische kernwapens in Wit-Rusland serieus. In een reactie op het nieuws dat de eerste Russische kernbom in Wit-Rusland is geplaatst, meldde hij de Russische dreiging ‘echt’ is.
6. Hoe verder? De crisis in de Russische militaire elite is van groot belang voor de komende tijd. Het leidt tot veel onzekerheid. Als dit het zwaarste gevecht is voor de toekomst van Rusland dan heeft dat gevolgen voor de oorlog. De ontwikkeling van de opstand van Wagner en de er aan gekoppelde Oekraïense voortgang van het offensief bepalen wat gaat gebeuren in de rest van de zomer. De risico’s van escalatie zijn ook groot.
De crisis in Rusland maakt het noodzakelijk om Rusland opnieuw op te roepen de oorlog te staken. Rusland staak de oorlog! Dat kan het begin zijn van een verdere diplomatieke oplossing die de oorlog definitief stopt.
Tot de volgende keer!
Guido van Leemput is mede-initiatiefnemer van Stop de Oorlog Amsterdam. Hij was eerder mede-oprichter van het Amsterdams Vredesinitiatief, dat is opgegaan in Stop de Oorlog Amsterdam.