Kijk op de week van 10 - 17 juliDit overzicht van de stand van zaken rond het front wordt begin van de week opgesteld door Guido van Leemput en verschijnt op www.stopdeoorlogamsterdam.nl. In verband met vakantie verschijnt het volgende overzicht pas weer in augustus.
De NAVO-top van Vilnius afgelopen week heeft vérgaande beslissingen voortgebracht die in een verklaring van 90 punten zijn vastgelegd. Daarin staat de militarisering van de oostflank van de NAVO, wat de opbouw van een nieuw ijzeren gordijn is. De VS zullen 3000 man extra in Oost-Europa plaatsen. Verder wordt een lidmaatschap van Oekraïne uitgesteld, wat te verwachten was. In plaats daarvan komt er jarenlange steun aan Oekraïne met wapens en vooral munitie. Om dat allemaal te kunnen bekostigen moet iedere lidstaat minimaal 2% van het bbp aan de defensiebegroting besteden. Van groot belang is de steeds autonomere positie van Turkije. Tevens koos de NAVO een 360-graden benadering. Dat wil zeggen ze haalde de banden aan met Japan, Australië, Nieuw-Zeeland en Zuid-Korea. Dat beleid heeft een tweeledig doel. Deze landen overhalen Oekraïne te bevoorraden en om gezamenlijke afspraken te maken om China zoveel mogelijk in te dammen. Guido van Leemput is mede-initiatiefnemer van 'Stop de Oorlog Amsterdam'. Zijn boek over de oorlog, 'De gelaagde oorlog in Oekraïne en de botsing van grootmachten' is hier te bestellen. |
|
We komen kortom in een maalstroom van een steeds militaristischer politiek. Er tekent zich een nog grimmiger oorlog af: een nieuw ijzeren gordijn dat in de komende jaren zal worden uitgebouwd.
Maar ook met oplopende spanningen in de NAVO en het bondgenootschap met Oekraïne en geen uitzicht op het einde van de oorlog.
Dat alles brengt me op de volgende zes punten:
1. Munitie, munitie, clustermunitie
Het is al een half jaar duidelijk dat het gebrek aan munitie een van de achilleshielen van de Oekraïense (militaire) politiek is. De VS hebben onlangs het 42ste wapenpakket geleverd.
Daarin de veel gebruikte 155mm-granaten voor de artillerie. Deze granaten worden in een buitengewoon hoog tempo verbruikt.
De Amerikaanse wapenindustrie kan de oorlog niet bijbenen. Daarom heeft de Amerikaanse president uit, laten we zeggen, arren moede besloten oude Amerikaanse voorraden van clustermunitie te leveren. Dat zijn strooibommen die zowel tegen pantser (tanks, pantserwagens) en militairen in een loopgraaf zijn gericht.
De ervaringen sinds de Tweede Wereldoorlog leren dat veel van de verspreide bommetjes blindgangers zijn. Ze ontploffen niet. En na de oorlog zijn het vooral kinderen die het vrolijk gekleurde spul oppakken en blijvend gehandicapt worden of gedood. Een zeer omstreden en bij internationaal recht verboden wapen. Maar omdat het Oekraïense offensief hapert en de munitie bijna op is, doen de VS het zó.
Er is internationaal een kleine golf van publieke verontwaardiging ontstaan. In Nederland heeft de SP Kamervragen gesteld over het Nederlandse standpunt. Niet alleen over de Amerikaanse levering van clusterwapens. Daar komt bij dat Nederland 18 pantserhouwitsers aan Oekraïne heeft geleverd en is de vraag wat het standpunt van Nederland is als deze worden gebruikt voor het afschieten van de Amerikaanse clustermunitie.
Dat proportionaliteit als beginsel in deze oorlog moet worden toegepast erkent nu ook vredesorganisatie PAX. PAX is tegen de levering van de Amerikaanse clustermunitie aan Oekraïne.
Nu nog het proportionaliteitsbeginsel op de oorlog zelf, want PAX blijft de gewapende koers verder ondubbelzinnig steunen.
SP-senator Bastiaan van Apeldoorn stelde zaterdag in een opinieartikel over de clustermunitie drie voorwaarden aan wapens.
Daarmee nam Van Apeldoorn de gelegenheid te baat om het buitenproportionele karakter van de clustermunitie in verband te brengen met het buitenproportionele karakter van de escalerende oorlog. Een analyse die de vele lagen in de oorlog met elkaar in verband brengt in een aangescherpt standpunt.
2. De F-16-coalitie
De NAVO besloot ook te beginnen met het trainen van Oekraïense vliegeniers tot F-16-piloten in de vorm van een ad hoc coalitie van elf landen. Dat gebeurt in eerste instantie in Denemarken en in augustus als er echt gevlogen moet worden in Roemenië.
Het is duidelijk dat de F-16-toestellen pas in het najaar kunnen worden overgedragen. Zo ver is het nog niet. De piloten moeten eerst hun F-16-brevet halen wat vier tot zes maanden kan duren. Vervolgens moeten de VS toestemming geven voor de overdracht. Voor alle tussenstappen is toestemming nodig van het land van eerste eigendom, dat zijn de VS.
Rusland herhaalde bij monde van minister van Buitenlandse Zaken, Lavrov, de analyse dat Westerse F-16’s als atoomwapensystemen zullen worden beschouwd. De Russen kunnen niet onderscheiden of de te leveren F-16’s niet over atoomwapens beschikken. Dit is in ieder geval een verbale escalatie waarvan niet duidelijk is wat hij zal inhouden.
3. De woede van Zelensky na NAVO-top
Oekraïne heeft in de maanden voorafgaand aan de top van Vilnius een dwingende diplomatie uitgevoerd. Doel: lid van de NAVO worden, of op zijn minst een tijdschema te krijgen waarna een lidmaatschap volgt. Het was uit alle discussies en publicaties duidelijk dat dit niet zou lukken.
Er komt wel een NAVO-Oekraïne Raad en een groot plan voor het oppeppen van de militaire productie. Daarbij is de toezegging gedaan dat een tussenstation in het NAVO-lidmaatschap, de MAP-status kan worden overgeslagen. De reden dat Oekraïne geen lid kan worden is omdat de NAVO geen landen als lid opneemt die in oorlog zijn.
Deze beslissingen wekten de woede van Zelensky. Die stuurde een tweet uit waarin hij de beslissing van de NAVO absurd noemde. Dat was niet zomaar een gebrek aan controle ná de vergadering, maar had ook al tijdens de vergadering tot grote spanningen geleid. De Amerikaanse delegatie had genoeg van het Oekraïense drammen en stelde voor de vooraf overeengekomen slotverklaring te veranderen en iedere verwijzing naar Oekraïne te verwijderen.
Zo ver kwam het niet. Macron van Frankrijk nam het op voor Oekraïne. Dat weerhield Zelensky niet van zijn getwitterde uitbarsting, die hij even later schielijk introk en verving door een diplomatiekere tekst.
Ook de Britse minister van Defensie was niet erg diplomatiek. Hij zei dat Engeland geen pakhuis van Amazon was en dat Oekraïne wel wat dankbaarder mocht zijn. Deze spanningen tussen Oekraïne en de diverse NAVO-landen bestaan al heel lang, maar worden nu in het openbaar uitgevochten. Als Oekraïne niet snel vordert met het offensief zullen deze spanningen groter worden.
4. G-7 bilaterale afspraken en veiligheidsarrangementen
Na de eigenlijke NAVO-top op dinsdag was er nog een NAVO-top met bevriende landen uit Azië en Oceanië (Australië en Nieuw-Zeeland). Die conferentie (in het kader van een zogenaamde 360-graden-benadering) is vooral gericht tegen China, maar ook gericht op het organiseren van concrete militaire bijdragen voor Oekraïne. De 360-graden-benadering kan ook worden getypeerd als een wereldwijde NAVO, alleen zijn deze partners geen lid.
Daarbij stond ook de opening van een NAVO-kantoor in Japan op het programma, maar dat werd getorpedeerd door een veto van Frankrijk. Er komt geen officieel NAVO-kantoor in Tokio. China reageerde geprikkeld op de 360-benadering van de NAVO en ziet dit als een poging van ‘het Westen’ om hen te omsingelen.
Daarnaast was er deze week een verklaring van de rijkste zeven landen, de G-7. Zij beloven dat ze allemaal bilateraal massa’s wapens gaan leveren. Hoe Japan dat in concreto gaat doen is niet duidelijk. Nederland is geen lid van de G-7 maar beloofde minstens 2% van het bbp aan Defensie-uitgaven te gaan besteden.
Het zal nog lastig worden om al dat geld op te krijgen. Nu al is de laatste jaren de begroting verhoogd en krijgt Defensie het geld niet besteed. Bovendien staan er nog steeds zo’n 9.000 vacatures open. Dus wie moet al die apparaten bedienen?
5. ASAP van de EU
Het Europese parlement heeft deze week in meerderheid ingestemd met het ASAP-programma. Er zal 500 miljoen euro worden besteed aan het Regulation on supporting ammunition production (ASAP)-programma. Dit programma moet de EU in staat stellen om productie van munitie en raketten te verhogen. Voor Oekraïne. De Europese defensie-industrie kan over dit geld beschikken om de productie te verhogen. Het is onderdeel van het nieuwe beleid, sinds maart 2023, van de EU om munitie en raketten aan Oekraïne te leveren en tevens om bij lidstaten de voorraden aan te vullen als zij aan Oekraïne hebben gedoneerd.
5. Turkije gaat akkoord met Zweeds lidmaatschap van de NAVO
De NAVO is weer met een land gegroeid. Zweden wordt lid na Turkse toestemming van het parlement. Dat heeft de Turkse president toegezegd. Dat is meer dan een formele opmerking of procedure. Het kan een drukmiddel zijn om verdere concessies af te dwingen. De zaak wordt niet voor oktober geagendeerd. Als het Turkse parlement toestemming geeft kan Zweden echt lid worden. In de tussentijd houdt Turkije druk op de ketel met eigen eisen.
De grote vraag blijft wat Turkije ervoor terugkrijgt. Een ding is al duidelijk, de door Turkije gewenste F-16’s komen er waarschijnlijk aan. Het verzoek is aan het Amerikaanse parlement voorgelegd.
Andere Turkse eisen zijn de bestrijding van oppositie uit Turkije in Zweden en de versoepeling dan wel opheffing van wapenembargo’s. Een andere vette worst die Erdogan heeft overgehaald zou een toezegging zijn geweest van president Biden, om Turkije op het laatste moment een lening van het IMF toe te zeggen ter waarde van 11 tot 13 miljard dollar. Turkije kan dat geld goed gebruiken om de actuele economische crisis te bestrijden en de schade te repareren na de aardbeving in zuiden en oosten van Turkije.
De Britse zondagkrant The Observer ergerde zich enorm aan de NAVO-top. In een snijdend commentaar hekelde het ‘de orgie van zelffelicitaties’ te midden van de Turkse machtspolitiek die de hele NAVO om zijn vinger windt en de Oekraïners achterlaat met een land in puinhoop.
Tot volgende maand!
Guido van Leemput is mede-initiatiefnemer van Stop de Oorlog Amsterdam. Hij was eerder mede-oprichter van het Amsterdams Vredesinitiatief, dat is opgegaan in Stop de Oorlog Amsterdam.
Maar ook met oplopende spanningen in de NAVO en het bondgenootschap met Oekraïne en geen uitzicht op het einde van de oorlog.
Dat alles brengt me op de volgende zes punten:
- Munitie, munitie, clustermunitie
- De F-16-coalitie
- De woede van Zelensky na NAVO-top
- G-7 bilaterale afspraken en veiligheidsarrangementen
- ASAP van de EU
- De positie van Turkije
1. Munitie, munitie, clustermunitie
Het is al een half jaar duidelijk dat het gebrek aan munitie een van de achilleshielen van de Oekraïense (militaire) politiek is. De VS hebben onlangs het 42ste wapenpakket geleverd.
Daarin de veel gebruikte 155mm-granaten voor de artillerie. Deze granaten worden in een buitengewoon hoog tempo verbruikt.
De Amerikaanse wapenindustrie kan de oorlog niet bijbenen. Daarom heeft de Amerikaanse president uit, laten we zeggen, arren moede besloten oude Amerikaanse voorraden van clustermunitie te leveren. Dat zijn strooibommen die zowel tegen pantser (tanks, pantserwagens) en militairen in een loopgraaf zijn gericht.
De ervaringen sinds de Tweede Wereldoorlog leren dat veel van de verspreide bommetjes blindgangers zijn. Ze ontploffen niet. En na de oorlog zijn het vooral kinderen die het vrolijk gekleurde spul oppakken en blijvend gehandicapt worden of gedood. Een zeer omstreden en bij internationaal recht verboden wapen. Maar omdat het Oekraïense offensief hapert en de munitie bijna op is, doen de VS het zó.
Er is internationaal een kleine golf van publieke verontwaardiging ontstaan. In Nederland heeft de SP Kamervragen gesteld over het Nederlandse standpunt. Niet alleen over de Amerikaanse levering van clusterwapens. Daar komt bij dat Nederland 18 pantserhouwitsers aan Oekraïne heeft geleverd en is de vraag wat het standpunt van Nederland is als deze worden gebruikt voor het afschieten van de Amerikaanse clustermunitie.
Dat proportionaliteit als beginsel in deze oorlog moet worden toegepast erkent nu ook vredesorganisatie PAX. PAX is tegen de levering van de Amerikaanse clustermunitie aan Oekraïne.
Nu nog het proportionaliteitsbeginsel op de oorlog zelf, want PAX blijft de gewapende koers verder ondubbelzinnig steunen.
SP-senator Bastiaan van Apeldoorn stelde zaterdag in een opinieartikel over de clustermunitie drie voorwaarden aan wapens.
- Elke vorm van militaire steun moet volledig onomstreden zijn vanuit het oogpunt van internationaal recht en humanitair oorlogsrecht.
- Het risico op escalatie moet altijd sterk worden meegewogen. Dit risico geldt voor Oekraïne zelf (bijvoorbeeld inzet door Poetin van een kernwapen) maar ook voor de wereld. De regeringen van NAVO-landen hebben als eerste taak hun eigen bevolking veilig te houden en dus een wereldoorlog te voorkomen.
- We mogen nooit vergeten wat een verschrikkelijk humanitair leed oorlog veroorzaakt. De eerste prioriteit moet daarom altijd zijn, hoe moeilijk ook, te blijven zoeken naar diplomatieke wegen om deze oorlog te beëindigen met uiteindelijk volledig herstel van de Oekraïense territoriale integriteit.
Daarmee nam Van Apeldoorn de gelegenheid te baat om het buitenproportionele karakter van de clustermunitie in verband te brengen met het buitenproportionele karakter van de escalerende oorlog. Een analyse die de vele lagen in de oorlog met elkaar in verband brengt in een aangescherpt standpunt.
2. De F-16-coalitie
De NAVO besloot ook te beginnen met het trainen van Oekraïense vliegeniers tot F-16-piloten in de vorm van een ad hoc coalitie van elf landen. Dat gebeurt in eerste instantie in Denemarken en in augustus als er echt gevlogen moet worden in Roemenië.
Het is duidelijk dat de F-16-toestellen pas in het najaar kunnen worden overgedragen. Zo ver is het nog niet. De piloten moeten eerst hun F-16-brevet halen wat vier tot zes maanden kan duren. Vervolgens moeten de VS toestemming geven voor de overdracht. Voor alle tussenstappen is toestemming nodig van het land van eerste eigendom, dat zijn de VS.
Rusland herhaalde bij monde van minister van Buitenlandse Zaken, Lavrov, de analyse dat Westerse F-16’s als atoomwapensystemen zullen worden beschouwd. De Russen kunnen niet onderscheiden of de te leveren F-16’s niet over atoomwapens beschikken. Dit is in ieder geval een verbale escalatie waarvan niet duidelijk is wat hij zal inhouden.
3. De woede van Zelensky na NAVO-top
Oekraïne heeft in de maanden voorafgaand aan de top van Vilnius een dwingende diplomatie uitgevoerd. Doel: lid van de NAVO worden, of op zijn minst een tijdschema te krijgen waarna een lidmaatschap volgt. Het was uit alle discussies en publicaties duidelijk dat dit niet zou lukken.
Er komt wel een NAVO-Oekraïne Raad en een groot plan voor het oppeppen van de militaire productie. Daarbij is de toezegging gedaan dat een tussenstation in het NAVO-lidmaatschap, de MAP-status kan worden overgeslagen. De reden dat Oekraïne geen lid kan worden is omdat de NAVO geen landen als lid opneemt die in oorlog zijn.
Deze beslissingen wekten de woede van Zelensky. Die stuurde een tweet uit waarin hij de beslissing van de NAVO absurd noemde. Dat was niet zomaar een gebrek aan controle ná de vergadering, maar had ook al tijdens de vergadering tot grote spanningen geleid. De Amerikaanse delegatie had genoeg van het Oekraïense drammen en stelde voor de vooraf overeengekomen slotverklaring te veranderen en iedere verwijzing naar Oekraïne te verwijderen.
Zo ver kwam het niet. Macron van Frankrijk nam het op voor Oekraïne. Dat weerhield Zelensky niet van zijn getwitterde uitbarsting, die hij even later schielijk introk en verving door een diplomatiekere tekst.
Ook de Britse minister van Defensie was niet erg diplomatiek. Hij zei dat Engeland geen pakhuis van Amazon was en dat Oekraïne wel wat dankbaarder mocht zijn. Deze spanningen tussen Oekraïne en de diverse NAVO-landen bestaan al heel lang, maar worden nu in het openbaar uitgevochten. Als Oekraïne niet snel vordert met het offensief zullen deze spanningen groter worden.
4. G-7 bilaterale afspraken en veiligheidsarrangementen
Na de eigenlijke NAVO-top op dinsdag was er nog een NAVO-top met bevriende landen uit Azië en Oceanië (Australië en Nieuw-Zeeland). Die conferentie (in het kader van een zogenaamde 360-graden-benadering) is vooral gericht tegen China, maar ook gericht op het organiseren van concrete militaire bijdragen voor Oekraïne. De 360-graden-benadering kan ook worden getypeerd als een wereldwijde NAVO, alleen zijn deze partners geen lid.
Daarbij stond ook de opening van een NAVO-kantoor in Japan op het programma, maar dat werd getorpedeerd door een veto van Frankrijk. Er komt geen officieel NAVO-kantoor in Tokio. China reageerde geprikkeld op de 360-benadering van de NAVO en ziet dit als een poging van ‘het Westen’ om hen te omsingelen.
Daarnaast was er deze week een verklaring van de rijkste zeven landen, de G-7. Zij beloven dat ze allemaal bilateraal massa’s wapens gaan leveren. Hoe Japan dat in concreto gaat doen is niet duidelijk. Nederland is geen lid van de G-7 maar beloofde minstens 2% van het bbp aan Defensie-uitgaven te gaan besteden.
Het zal nog lastig worden om al dat geld op te krijgen. Nu al is de laatste jaren de begroting verhoogd en krijgt Defensie het geld niet besteed. Bovendien staan er nog steeds zo’n 9.000 vacatures open. Dus wie moet al die apparaten bedienen?
5. ASAP van de EU
Het Europese parlement heeft deze week in meerderheid ingestemd met het ASAP-programma. Er zal 500 miljoen euro worden besteed aan het Regulation on supporting ammunition production (ASAP)-programma. Dit programma moet de EU in staat stellen om productie van munitie en raketten te verhogen. Voor Oekraïne. De Europese defensie-industrie kan over dit geld beschikken om de productie te verhogen. Het is onderdeel van het nieuwe beleid, sinds maart 2023, van de EU om munitie en raketten aan Oekraïne te leveren en tevens om bij lidstaten de voorraden aan te vullen als zij aan Oekraïne hebben gedoneerd.
5. Turkije gaat akkoord met Zweeds lidmaatschap van de NAVO
De NAVO is weer met een land gegroeid. Zweden wordt lid na Turkse toestemming van het parlement. Dat heeft de Turkse president toegezegd. Dat is meer dan een formele opmerking of procedure. Het kan een drukmiddel zijn om verdere concessies af te dwingen. De zaak wordt niet voor oktober geagendeerd. Als het Turkse parlement toestemming geeft kan Zweden echt lid worden. In de tussentijd houdt Turkije druk op de ketel met eigen eisen.
De grote vraag blijft wat Turkije ervoor terugkrijgt. Een ding is al duidelijk, de door Turkije gewenste F-16’s komen er waarschijnlijk aan. Het verzoek is aan het Amerikaanse parlement voorgelegd.
Andere Turkse eisen zijn de bestrijding van oppositie uit Turkije in Zweden en de versoepeling dan wel opheffing van wapenembargo’s. Een andere vette worst die Erdogan heeft overgehaald zou een toezegging zijn geweest van president Biden, om Turkije op het laatste moment een lening van het IMF toe te zeggen ter waarde van 11 tot 13 miljard dollar. Turkije kan dat geld goed gebruiken om de actuele economische crisis te bestrijden en de schade te repareren na de aardbeving in zuiden en oosten van Turkije.
De Britse zondagkrant The Observer ergerde zich enorm aan de NAVO-top. In een snijdend commentaar hekelde het ‘de orgie van zelffelicitaties’ te midden van de Turkse machtspolitiek die de hele NAVO om zijn vinger windt en de Oekraïners achterlaat met een land in puinhoop.
Tot volgende maand!
Guido van Leemput is mede-initiatiefnemer van Stop de Oorlog Amsterdam. Hij was eerder mede-oprichter van het Amsterdams Vredesinitiatief, dat is opgegaan in Stop de Oorlog Amsterdam.