Kijk op de periode 24 mei - 4 juni 2024Dit overzicht van de stand van zaken rond het front wordt in principe elke 10 dagen opgesteld door Guido van Leemput en verschijnt dan op www.stopdeoorlogamsterdam.nl.
De afgelopen tien dagen zie ik drie hoofdontwikkelingen in de oorlog in Oekraïne. Dat zijn:
De hier gemaakte analyse leidt vroeg of laat naar de onderhandelingstafel. Of dat op korte termijn gaat gebeuren is niet duidelijk. Dat zal in de komende weken duidelijker worden. We lijken in een tussenperiode te zijn gekomen. Guido van Leemput is mede-initiatiefnemer van 'Stop de Oorlog Amsterdam'. Zijn boek over de oorlog, 'De gelaagde oorlog in Oekraïne en de botsing van grootmachten' is hier te bestellen. |
|
Op 24 mei werd via persbureau Reuters bekend dat verschillende hooggeplaatste maar anonieme Russische bronnen verklaarden dat Rusland bereid is tot een staakt-het-vuren op de huidige frontlijn. Ik trok daaruit de conclusie dat Rusland hiermee wel degelijk een agendapunt aan de bespreking heeft toegevoegd van de vredesconferentie in Zwitserland, volgende week op 15 en 16 juni, hoewel Rusland daaraan niet deelneemt.
Op dat indirecte voorstel heeft president Zelensky een week later gezegd dat Rusland niet te vertrouwen is. Een gevechtspauze, zo noemde hij het, zou Rusland ten goede komen omdat het de eigen posities zou versterken.
Voorsorteren op serieuze onderhandelingen
De Oekraïense regering is hard aan het werk om zoveel mogelijk landen aan de vredesonderhandelingen volgende week in Zwitserland deel te laten nemen. Daarbij wil hij dat vertegenwoordigers op het hoogste niveau, presidenten liefst, naar Zwitserland komen. President Biden laat verstek gaan, en stuurt de vicepresident omdat hij naar een fondsenwervingsbijeenkomst voor zijn verkiezingscampagne gaat. De officiële inzet is om het Zelensky vredesplan dat uit tien punten bestaat en de Oekraïense eisen, met groot aantal landen te laten ondersteunen.
Daarom reist Zelensky momenteel vele landen af om ze te bewegen naar Zwitserland te komen en zijn vredesplan te onderschrijven. Afgelopen weekend dook hij met zijn pleidooi onverwacht op tijdens een Aziatische veiligheidsconferentie in Singapore. Hij ging de confrontatie aan met China dat hij verwijt de boodschapper van Rusland te zijn. Hij wil dat China zich onvoorwaardelijk achter zijn tien-puntenplan schaart.
Rusland zit ook niet stil en mobiliseert politieke steun voor zijn buitenlandse politiek. Dat gebeurt al een tijdje door de banden met Afrikaanse landen aan te halen. Nu is de minister van Buitenlandse Zaken, Lavrov op bezoek in Guinea. Er is dus een diplomatieke competitie aan de gang. De conferentie in Zwitserland wordt waarschijnlijk de openingszet in een lange schaakpartij van insluiten en uitsluiten. En wie weet, later, een deal.
In zo'n deal zal China waarschijnlijk een sleutelrol spelen. Het 12-puntenvoorstel van China uit februari 2023 zal terechtkomen in een ruil- of onderhandelingsproces met Oekraïne. De situatie aan het front vormt de keiharde werkelijkheid op basis waarvan misschien een deal te maken is. Zo niet, dan komt er een nieuwe fase van uitputting en volharding.
De verharding van de oorlog
President Zelensky is tegen een gevechtspauze omdat die Rusland zou bevoordelen. Maar een pauze biedt natuurlijk ook Oekraïne de kans om zich te hergroeperen en versterken en dit is daarom een vreemd argument. Alles wijst er op dat Oekraïne veel zou opschieten met tijdwinst. De wapens uit het Westen komen vrij langzaam aan en de Russische militaire druk is momenteel hoog. Voorlopig wil Zelensky gebied terug veroveren. Samen met de Amerikaanse regering is de wens uitgesproken, of beter het nogal vage doel geformuleerd, dat een ‘strategisch succes’ moet worden bereikt. De bekende politieke analist en commentator Ko Colijn noemt de Westerse inzet dat Oekraïne moet winnen ‘pure bluf’. Colijn bepleit onderhandelingen. Het is nu niet duidelijk of Oekraïne daarop uit wil komen en nu een diplomatiek en militair offensief inzet om de echte onderhandelingen gunstig te kunnen beginnen.
Elektriciteit uitschakelen
Aan het front gaat het er onverminderd hard aan toe. Waarschijnlijk het belangrijkste strategische feit is dat Rusland onverminderd de infrastructuur voor de elektriciteitsproductie van Oekraïne onder vuur neemt. Dat heeft tot gevolg gehad dat Oekraïne op 31 mei bijna het gehele stroomnet moest stilleggen. Slechts in drie provincies bleef de spanning op het net. De militaire doelen van dit beleid lijken drieledig:
- het hinderen van de Oekraïense wapenproductie
- het hinderen van de aanvoer van wapens en munitie naar het front vanuit het westen van het land
- de ineenstorting van de gehele maatschappij op het moment dat de elektriciteitsproductie in het geheel niet meer is op te lappen.
Het op 10 mei ingezette offensief van Rusland ten noorden van Charkiv is inmiddels gestokt. Formeel zegt Rusland een bufferzone te willen om aanvallen op de Russische stad Belgorod onmogelijk te maken. Er blijft Russische druk op zeker vijf plaatsen aan het 1100 km lange front. Maar die druk is de afgelopen tien dagen niet verder toegenomen.
Nucleaire escalatie
Hoewel Rusland al 35 keer heeft gedreigd met het inzetten van kernwapens, is het daar, gelukkig, niet van gekomen. De nieuwste ontwikkeling is dat de Oekraïense strijdkrachten de afgelopen tien dagen tweemaal een aanval hebben uitgevoerd op het radarwaarschuwingssysteem van de Russische strijdkrachten. Deze Voronezh M-radarinstallaties zijn speciaal bedoeld om Rusland te informeren over een kernaanval op het land. Het spreekt vanzelf dat dit niet zomaar een bombardement was, maar een escalatie door Oekraïne met eigen drones. De fysieke verzwakking van de Russische atoominfrastructuur is een ernstige escalatie.
Escalatie van westerse en Oekraïense zijde
Vanaf mei 2022 heeft president Biden een beleid van ‘geremde escalatie’ gepresenteerd. Dat beleid formuleerde hij toen in een artikel in de New York Times. De kern was dat Oekraïne onbegrensd gesteund zou worden met wapens. Deze wapens mochten op het grondgebied van Oekraïne tegen Russische troepen worden gebruikt, echter niet in Rusland zelf. De inzet van Oekraïense wapens of speciale operaties mocht aanvankelijk niet. Dat was de rem op de escalatie. Die rem werd in de loop van de tijd wat losser gehanteerd. De aanval op de Russische radarinstallaties is het voorlopige hoogtepunt in de escalatie.
Inmiddels hebben de meeste Westerse landen beslist dat de door hen geleverde wapens ook in Rusland mogen worden gebruikt. De VS stellen voorwaarden dat het alleen mag in opstelgebieden van de Russische strijdkrachten, bij Belgorod bijvoorbeeld. Niet dieper in Rusland.
Nederland heeft inmiddels gemeld geen bezwaar te hebben tegen het gebruik van de 24 geleverde F-16’s in Rusland. Of er voorwaarden zijn gesteld is niet duidelijk op dit moment.
Het spreekt vanzelf dat dit een escalatiepolitiek is. Het precieze doel ervan is niet duidelijk, dat zouden ongespecificeerde strategische successen kunnen zijn. Oekraïne heeft nu toestemming om de wapens te gebruiken, of het voldoende is of dat de toestemming op tijd is gekomen om Oekraïne voordeel te doen behalen is niet duidelijk.
Een zijpad naar de Oostzee
Tot slot een omweg via berichten uit maart en april van een serieuze site.
De ontploffingen van de Nordstream-pijpleidingen in de Oostzee in september krijgen een staartje. Britse verzekeringsmaatschappijen willen de schade, nu een bedrag van 400 miljoen euro, niet uitkeren. Omdat ze niet geloven dat de ontploffingen het werk zijn van een stelletje Oekraïense saboteurs. De verzekeringsmaatschappijen gaan er van uit dat zoiets alleen door staatsactoren gedaan zouden kunnen zijn. Het is op dit moment niet duidelijk of dit de getroffen landen - met name Duitsland - zal aansporen om de waarheid te onthullen dan wel verder te speuren, of overtuigend aan te tonen dat een ruig groepje Oekraïners wel de daders waren.
Kortom, de oorlog bevindt zich momenteel in een tussenfase. Niet duidelijk is of dit gaat leiden tot een hernieuwde uitputtingsslag met alle risico's op nog gevaarlijker escalatie - of dat toch een tweede spoor wordt bewandeld waarbij de strijd wordt voortgezet aan de onderhandelingstafel.
Tot de volgende, 14 juni
Guido van Leemput is mede-initiatiefnemer van Stop de Oorlog Amsterdam. Hij was eerder mede-oprichter van het Amsterdams Vredesinitiatief, dat is opgegaan in Stop de Oorlog Amsterdam.