Kijk op de maand van 24 december 2023 - 24 januari 2024Dit overzicht van de stand van zaken rond het front wordt elke maand samengesteld door Guido van Leemput ten behoeve van de Vredesactie op het Spui.
Vandaag is de oorlog in Oekraïne 23 maanden oud en gaat hij onverdroten bloedig door. Zoals vorige maand vastgesteld is er een nieuwe fase in de oorlog ingegaan. Deze fase heeft een aantal verschillende kenmerken, maar een duidelijke Oekraïense of Westerse strategie over de doelen van de oorlog is er niet. Dat hangt af van een gebrek aan voldoende middelen voor Oekraïne om grootschalig oorlog te kunnen blijven voeren. Gebrek aan geld en een acuut gebrek aan munitie die ook niet zomaar voorhanden is. In deze periode moeten grote beslissingen genomen worden. Wat wordt de strategie? Aanvallen, maar met welk politiek doel? Verdedigen, maar met welke middelen? Plannen voor een grote aanval in een latere fase, volgend jaar desnoods? De beantwoording van deze vragen wordt in belangrijke mate bepaald door het Westen. Guido van Leemput is mede-initiatiefnemer van 'Stop de Oorlog Amsterdam'. Zijn boek over de oorlog, 'De gelaagde oorlog in Oekraïne en de botsing van grootmachten' is hier te bestellen. |
|
Op het moment dat Oekraïne moeite moet doen om de huidige posities aan de lange frontlijn te houden, begint de NAVO Steadfast Defender 2024. Dat is een enorm grote oefening aan de oostgrenzen van het bondgenootschap. De oefening is niet alleen onderdeel van een grote propagandacampagne over de snode bedoelingen van Rusland. Het is ook een directe dreiging tegen Rusland en daarom een escalatie van de oorlog in Oekraïne. Dit vijanddenken drukt een discussie over het beëindigen van de oorlog door middel van een staakt-het-vuren en onderhandelingen weer helemaal naar de achtergrond.
Het verloop van de oorlog
In het huidige gedrag van de regering van Oekraïne zijn verschillende beleidslijnen te ontdekken. De Oekraïense krijgsmacht heeft officieel bekend gemaakt dat de opbouw van een actieve defensie is begonnen langs het 1000 km lange front. Die stellingen zijn bedoeld om Russische aanvallen die voortdurend doorgaan tegen te houden.
Het mobilisatieplan van president Zelensky om een half miljoen soldaten te mobiliseren is ingetrokken na een grote discussie in het parlement van Oekraïne. Ik berichtte er over in mijn update van 14 januari. De planning voor extra manschappen is nu onduidelijk.
Tegelijkertijd blijft Oekraïne de langeafstandsaanvallen voortzetten tegen de Russische marine op de Krim. De inzet van Franse en Engelse raketten, zoals de SCALP en de Storm Shadow, hebben een groot aantal gevoelige vernielingen opgeleverd en Rusland genoodzaakt terug te trekken. Dat heeft ertoe geleid dat de Russische marine het gebruik van het westelijk deel van de Zwarte Zee is ontnomen. Het is maar een halve overwinning omdat de Krim niet met troepen kan worden ingenomen. Frankrijk leverde afgelopen maand opnieuw 40 stuks van de SCALP-raketten.
Gesteld kan worden dat als gevolg van de oorlog van de laatste 23 maanden de controle van Rusland over zowel de Oostzee als de Zwarte Zee is verminderd. Misschien niet blijvend, want dat hangt af van het einde van de oorlog, maar zeker wel op dit moment.
Zenuwenoorlog
Inmiddels begint er een zenuwenoorlog over Kaliningrad, de Russische exclave aan de Oostzee. Dit stukje Rusland tussen Litouwen en Polen kan over land alleen over een 65km-lange spoorlijn worden bevoorraad door de zogenoemde Suwalki-corridor. De grote NAVO-oefening Steadfast Defender zal over deze corridor gaan en over spanningen omtrent Kaliningrad. De NAVO is zeker ook debet aan die spanningen. Ik waarschuwde er eerder voor in mijn overzicht van 10 april 2023. In de media wordt het voorgesteld dat Rusland een land aan de Oostzee, zoals Litouwen bijvoorbeeld, wil aanvallen. Met evenveel propagandistische kracht kan beweerd worden dat het Westen Kaliningrad wil ontfutselen aan Rusland.
Feit is dat de Russische invloedssfeer wordt teruggedrongen, verder weg van de resultaten van de klassieke warmwaterpolitiek die stamt uit de tijd van Peter de Grote. Dat is een achteruitgang in de strategische positie van Rusland.
De pogingen van de Oekraïense geheime dienst om de aanvoer van munitie, brandstof, wapens uit het diepe Russische achterland te verstoren door middel van sabotage worden nu openlijk toegegeven. Dat gebeurt niet alleen in de grensprovincie Belgorod, maar ook diep in Rusland. Eerder werd, zowel de uitvoering van de acties als het toegeven, door de VS sterk ontraden, omdat het het gevaar van escalatie met Rusland vergrootte. Door het gebrek aan militairen en munitie is het lamleggen van Russische aanvoer van brandstof, wapens en munitie belangrijker geworden. De publiciteit ervan beoogt ook een wervende werking in het Westen voor meer geld, munitie en wapens. Onduidelijk is hoe effectief deze operaties zijn. Het gevaar van escalatie hierdoor is nog steeds reëel.
De Amerikaanse discussie
De VS moeten op korte termijn beslissen over een groot militair steunpakket voor het hele jaar 2024. Het gaat om een bedrag van 61 miljard dollar. Eind vorig jaar had er al een beslissing genomen moeten zijn, maar een vleugel van de Republikeinse partij in de Senaat (de Trumpisten, Make America Great Again, MAGA) slaagde er in de beslissing uit te stellen. Het is ook niet zeker dat het volledige bedrag zal worden gegeven in de komende weken.
De afgelopen week zijn de eerste ronden gehouden van de nieuwe Amerikaanse presidentsverkiezingen die in november plaats hebben. Kandidaat Trump haalt daarbij goede resultaten. Dat werpt ook nu al een schaduw over de Amerikaanse en de internationale politiek.
De regering Biden vreest niet alleen dat Trump gemene zaak maakt met Poetin maar ook een scherpe verandering in de koers van de NAVO zal aanbrengen als hij opnieuw president wordt. In de vorige periode had Trump de Europese NAVO-landen onder druk gezet om meer te besteden aan militaire uitgaven. De website van de huidige Trump-campagne roept op ‘om de missie en de doelen van de NAVO te herwaarderen’. De ervaringen met Trump en deze oproep om de NAVO grondig te evalueren en te heroverwegen, leidden er in Europa toe om de VS niet te vertrouwen in het steunen van de Oekraïense oorlogspositie.
De Europese discussie
Net nu de oorlog in Oekraïne in een impasse is gekomen, slaat in Europese landen een zekere paniek toe. De vrees voor Rusland en de vrees alleen gelaten te worden in het Atlantisch blok leiden ertoe dat een aantal zaken een overschreeuwd standpunt oplevert. Dat zijn de macht van MAGA in de VS en de zwakte van Oekraïne in de oorlog.
In plaats van deze geforceerde positie hard uit te schreeuwen is een open debat nodig over de stand van zaken in de oorlog in Oekraïne en wat de realiteit is van een dreigende oorlog in grotere delen van Europa.
De EU raakt ook in toenemende mate verdeeld over een antwoord op de situatie in Oekraïne. Er is een groeiende groep afhoudende landen die geen wapens meer wil leveren, zoals Slowakije er een is, of die alleen wapens willen leveren als dat met onderhandelingen vergezeld gaat. Zoals Italië.
Grote EU-landen zijn in de afgelopen weken met afzonderlijke steunpakketten over de brug gekomen. Dat is niet voldoende voor Oekraïne
.Polen heeft daarnaast besloten de defensiebegroting op 4% van het Bruto Binnenlands Product te stellen en Estland op 3,2%. Dat is ruim boven de door de NAVO gewenste 2%. Het geeft een trend aan die grote druk zal zetten op alle begrotingen van landen in de EU.
De EU is er afgelopen december wel in geslaagd Oekraïne een lidmaatschap van de EU te beloven, maar de momenteel veel noodzakelijker miljarden steungeld zijn niet gegeven. Het beloofde lidmaatschap omzeilde een Hongaars veto, maar de steungelden stuitten weldegelijk op een Hongaars veto. De grote vraag is, net als in de VS, komt het goed met de miljarden voor Oekraïne.
Onderhandelingen
Zoals eerder opgemerkt was het een jaar geleden een zwaar taboe in de publieke opinie om voor onderhandelingen te pleiten. Dat is wel iets veranderd, maar niet veel. Er is veel voor te zeggen om nu te gaan onderhandelen. Om maar vier onderwerpen te noemen; de uitzichtloze situatie in Oekraïne, de escalerende omstandigheden in Europa, de onzekere toekomst van de NAVO en de hoogte van de defensie-uitgaven.
De bondigste samenvatting van de gunstige voorwaarden voor onderhandelingen werden door de hoogleraren Sauer uit Antwerpen en Demmers uit Utrecht gegeven. ‘Oekraïne kan een soevereine staat blijven, zij het wat kleiner; het kan een volwaardige democratie worden, wat het nooit geweest is; Oekraïne komt terecht in de Westerse invloedssfeer met op lange termijn mogelijk EU-lidmaatschap; het kan zich bewapenen, maar ziet af van NAVO-lidmaatschap en staat ook geen stationering van buitenlandse troepen of militaire faciliteiten toe. In ruil daarvoor krijgt het harde veiligheidsgaranties van het Westen.’
De zinsnede ‘zij het wat kleiner’ is een harde maar realistische boodschap, omdat de poging van vorig jaar om grondgebied terug te veroveren niet is gelukt. Het risico van meer grondverlies plus de verpaupering en het slachtofferen van de bevolking is groot. Bovendien circuleren er voorstellen die de huidige situatie als tijdelijk beschouwen en herstel van het volledig grondgebied mogelijk achten. Daarover hopelijk een volgende keer meer. Het grote voordeel van een staakt-het-vuren is het einde van het bloedvergieten en een einde aan de uitputting.
Tot slot
De komende maanden zal duidelijk worden of Oekraïne de huidige situatie kan volhouden. Om dat te kunnen is militaire en financiële Westerse steun onontbeerlijk. De vooruitzichten zijn somber voor Oekraïne, zeker voor het tweede deel van dit jaar. De oefening Steadfast Defender 24 is een indirecte deelname van de NAVO aan de oorlog. Een vorm van escalatie die de spanningen verhoogt. De noodzaak van een ferme poging tot diplomatie neemt alleen maar in belang toe.
Graag tot de volgende keer.
Guido van Leemput is mede-initiatiefnemer van Stop de Oorlog Amsterdam. Hij was eerder mede-oprichter van het Amsterdams Vredesinitiatief, dat is opgegaan in Stop de Oorlog Amsterdam.
Het verloop van de oorlog
In het huidige gedrag van de regering van Oekraïne zijn verschillende beleidslijnen te ontdekken. De Oekraïense krijgsmacht heeft officieel bekend gemaakt dat de opbouw van een actieve defensie is begonnen langs het 1000 km lange front. Die stellingen zijn bedoeld om Russische aanvallen die voortdurend doorgaan tegen te houden.
Het mobilisatieplan van president Zelensky om een half miljoen soldaten te mobiliseren is ingetrokken na een grote discussie in het parlement van Oekraïne. Ik berichtte er over in mijn update van 14 januari. De planning voor extra manschappen is nu onduidelijk.
Tegelijkertijd blijft Oekraïne de langeafstandsaanvallen voortzetten tegen de Russische marine op de Krim. De inzet van Franse en Engelse raketten, zoals de SCALP en de Storm Shadow, hebben een groot aantal gevoelige vernielingen opgeleverd en Rusland genoodzaakt terug te trekken. Dat heeft ertoe geleid dat de Russische marine het gebruik van het westelijk deel van de Zwarte Zee is ontnomen. Het is maar een halve overwinning omdat de Krim niet met troepen kan worden ingenomen. Frankrijk leverde afgelopen maand opnieuw 40 stuks van de SCALP-raketten.
Gesteld kan worden dat als gevolg van de oorlog van de laatste 23 maanden de controle van Rusland over zowel de Oostzee als de Zwarte Zee is verminderd. Misschien niet blijvend, want dat hangt af van het einde van de oorlog, maar zeker wel op dit moment.
Zenuwenoorlog
Inmiddels begint er een zenuwenoorlog over Kaliningrad, de Russische exclave aan de Oostzee. Dit stukje Rusland tussen Litouwen en Polen kan over land alleen over een 65km-lange spoorlijn worden bevoorraad door de zogenoemde Suwalki-corridor. De grote NAVO-oefening Steadfast Defender zal over deze corridor gaan en over spanningen omtrent Kaliningrad. De NAVO is zeker ook debet aan die spanningen. Ik waarschuwde er eerder voor in mijn overzicht van 10 april 2023. In de media wordt het voorgesteld dat Rusland een land aan de Oostzee, zoals Litouwen bijvoorbeeld, wil aanvallen. Met evenveel propagandistische kracht kan beweerd worden dat het Westen Kaliningrad wil ontfutselen aan Rusland.
Feit is dat de Russische invloedssfeer wordt teruggedrongen, verder weg van de resultaten van de klassieke warmwaterpolitiek die stamt uit de tijd van Peter de Grote. Dat is een achteruitgang in de strategische positie van Rusland.
De pogingen van de Oekraïense geheime dienst om de aanvoer van munitie, brandstof, wapens uit het diepe Russische achterland te verstoren door middel van sabotage worden nu openlijk toegegeven. Dat gebeurt niet alleen in de grensprovincie Belgorod, maar ook diep in Rusland. Eerder werd, zowel de uitvoering van de acties als het toegeven, door de VS sterk ontraden, omdat het het gevaar van escalatie met Rusland vergrootte. Door het gebrek aan militairen en munitie is het lamleggen van Russische aanvoer van brandstof, wapens en munitie belangrijker geworden. De publiciteit ervan beoogt ook een wervende werking in het Westen voor meer geld, munitie en wapens. Onduidelijk is hoe effectief deze operaties zijn. Het gevaar van escalatie hierdoor is nog steeds reëel.
De Amerikaanse discussie
De VS moeten op korte termijn beslissen over een groot militair steunpakket voor het hele jaar 2024. Het gaat om een bedrag van 61 miljard dollar. Eind vorig jaar had er al een beslissing genomen moeten zijn, maar een vleugel van de Republikeinse partij in de Senaat (de Trumpisten, Make America Great Again, MAGA) slaagde er in de beslissing uit te stellen. Het is ook niet zeker dat het volledige bedrag zal worden gegeven in de komende weken.
De afgelopen week zijn de eerste ronden gehouden van de nieuwe Amerikaanse presidentsverkiezingen die in november plaats hebben. Kandidaat Trump haalt daarbij goede resultaten. Dat werpt ook nu al een schaduw over de Amerikaanse en de internationale politiek.
De regering Biden vreest niet alleen dat Trump gemene zaak maakt met Poetin maar ook een scherpe verandering in de koers van de NAVO zal aanbrengen als hij opnieuw president wordt. In de vorige periode had Trump de Europese NAVO-landen onder druk gezet om meer te besteden aan militaire uitgaven. De website van de huidige Trump-campagne roept op ‘om de missie en de doelen van de NAVO te herwaarderen’. De ervaringen met Trump en deze oproep om de NAVO grondig te evalueren en te heroverwegen, leidden er in Europa toe om de VS niet te vertrouwen in het steunen van de Oekraïense oorlogspositie.
De Europese discussie
Net nu de oorlog in Oekraïne in een impasse is gekomen, slaat in Europese landen een zekere paniek toe. De vrees voor Rusland en de vrees alleen gelaten te worden in het Atlantisch blok leiden ertoe dat een aantal zaken een overschreeuwd standpunt oplevert. Dat zijn de macht van MAGA in de VS en de zwakte van Oekraïne in de oorlog.
In plaats van deze geforceerde positie hard uit te schreeuwen is een open debat nodig over de stand van zaken in de oorlog in Oekraïne en wat de realiteit is van een dreigende oorlog in grotere delen van Europa.
De EU raakt ook in toenemende mate verdeeld over een antwoord op de situatie in Oekraïne. Er is een groeiende groep afhoudende landen die geen wapens meer wil leveren, zoals Slowakije er een is, of die alleen wapens willen leveren als dat met onderhandelingen vergezeld gaat. Zoals Italië.
Grote EU-landen zijn in de afgelopen weken met afzonderlijke steunpakketten over de brug gekomen. Dat is niet voldoende voor Oekraïne
.Polen heeft daarnaast besloten de defensiebegroting op 4% van het Bruto Binnenlands Product te stellen en Estland op 3,2%. Dat is ruim boven de door de NAVO gewenste 2%. Het geeft een trend aan die grote druk zal zetten op alle begrotingen van landen in de EU.
De EU is er afgelopen december wel in geslaagd Oekraïne een lidmaatschap van de EU te beloven, maar de momenteel veel noodzakelijker miljarden steungeld zijn niet gegeven. Het beloofde lidmaatschap omzeilde een Hongaars veto, maar de steungelden stuitten weldegelijk op een Hongaars veto. De grote vraag is, net als in de VS, komt het goed met de miljarden voor Oekraïne.
Onderhandelingen
Zoals eerder opgemerkt was het een jaar geleden een zwaar taboe in de publieke opinie om voor onderhandelingen te pleiten. Dat is wel iets veranderd, maar niet veel. Er is veel voor te zeggen om nu te gaan onderhandelen. Om maar vier onderwerpen te noemen; de uitzichtloze situatie in Oekraïne, de escalerende omstandigheden in Europa, de onzekere toekomst van de NAVO en de hoogte van de defensie-uitgaven.
De bondigste samenvatting van de gunstige voorwaarden voor onderhandelingen werden door de hoogleraren Sauer uit Antwerpen en Demmers uit Utrecht gegeven. ‘Oekraïne kan een soevereine staat blijven, zij het wat kleiner; het kan een volwaardige democratie worden, wat het nooit geweest is; Oekraïne komt terecht in de Westerse invloedssfeer met op lange termijn mogelijk EU-lidmaatschap; het kan zich bewapenen, maar ziet af van NAVO-lidmaatschap en staat ook geen stationering van buitenlandse troepen of militaire faciliteiten toe. In ruil daarvoor krijgt het harde veiligheidsgaranties van het Westen.’
De zinsnede ‘zij het wat kleiner’ is een harde maar realistische boodschap, omdat de poging van vorig jaar om grondgebied terug te veroveren niet is gelukt. Het risico van meer grondverlies plus de verpaupering en het slachtofferen van de bevolking is groot. Bovendien circuleren er voorstellen die de huidige situatie als tijdelijk beschouwen en herstel van het volledig grondgebied mogelijk achten. Daarover hopelijk een volgende keer meer. Het grote voordeel van een staakt-het-vuren is het einde van het bloedvergieten en een einde aan de uitputting.
Tot slot
De komende maanden zal duidelijk worden of Oekraïne de huidige situatie kan volhouden. Om dat te kunnen is militaire en financiële Westerse steun onontbeerlijk. De vooruitzichten zijn somber voor Oekraïne, zeker voor het tweede deel van dit jaar. De oefening Steadfast Defender 24 is een indirecte deelname van de NAVO aan de oorlog. Een vorm van escalatie die de spanningen verhoogt. De noodzaak van een ferme poging tot diplomatie neemt alleen maar in belang toe.
Graag tot de volgende keer.
Guido van Leemput is mede-initiatiefnemer van Stop de Oorlog Amsterdam. Hij was eerder mede-oprichter van het Amsterdams Vredesinitiatief, dat is opgegaan in Stop de Oorlog Amsterdam.