Wat zijn de doelen van Oekraïne?Het is 82 dagen geleden dat de oorlog in Oekraïne begon.
Zijn er redenen te geloven dat de oorlog snel afgelopen zal zijn? Wat is er veranderd in die bijna drie maanden in het internationale en nationale politieke spectrum? Een paar overwegingen bij deze vragen. Guido van Leemput hield deze toespraak tijdens de vredesactie op 16 mei op het Museumplein. Bekijk het filmpje. |
|
De oorspronkelijke Russische strategie, die zich in december 2021 aftekende en die er op leek gericht alle politieke NAVO-besluiten van de laatste 30 jaar terug te dringen met afgedwongen onderhandelingen is faliekant mislukt.
In december eiste Rusland een achttal zaken van de NAVO die het als bedreigend ervoer. Daaronder het weigeren van het lidmaatschap voor Oekraïne, maar ook bijvoorbeeld geen Amerikaans raketschil in Polen.
Het was vanaf de eerste dag, 24 februari 2022, duidelijk, dat het beginnen van de oorlog een strategische blunder was en dat dit de Russische eisen van december 2021 totaal onhaalbaar maakte. Zelfs als de regering van Oekraïne ten val zou worden gebracht, wat toen het Russische plan was, zou er niets van die eisen terecht komen.
Voordat ik stil sta bij het mogelijke vervolg op de oorlog, een aantal zaken over de NAVO-reactie.
De diepte van de Russische blunder wordt duidelijk nu de NAVO ‘oprukt’ in oostelijke richting. De stille koude oorlog van de laatste jaren is omgeslagen in een politieke nederlaag voor grootmacht Rusland. Door het inzetten van een veroveringsoorlog tegen een relatief zwak buurland, is Rusland de openlijke concurrentie met de Westerse grootmacht-politiek aangegaan.
Permanente oorlog
Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie en de beëindiging van de Koude Oorlog (in de periode 1989 - 1991) bestond Rusland als grootmacht nog steeds, maar speelde het niet meer een erg grote rol in de wereldpolitiek.
Dat leidde tot een agressiever Westerse politiek op het Zuidelijk Halfrond (voorheen de Derde Wereld of Global South). Begin jaren '90 was het Westerse interventietijdperk begonnen en dat leidde tot permanente oorlog. Van de ene interventieoorlog ging het naar de andere. Die Westerse agressie richtte zich nadrukkelijk niet op grootmacht Rusland.
De smadelijke nederlaag van het Westen in Afghanistan in augustus 2021 bood mogelijkheden om een discussie over de permanente oorlog in Zuiden van de Wereld te voeren. Daarvan kwam het niet, omdat de spanningen over Oekraïense positie in het oosten van Europa opnieuw (sinds 2008 en 2014) werden gepolitiseerd en gemilitariseerd. Dat leidde tot de oorlog van 24 februari.
Deze oorlog is echter anders dan de oorlogen van de laatste 30 jaar. Het is een directe grootmacht-confrontatie. Een confrontatie met kernwapens op de achtergrond en die alleen kan aflopen met een nederlaag van een van de grootmachten. Het begrip permanente oorlog dat nog steeds geldt, moet nu in het licht van deze grootmacht-confrontatie worden gezien.
De politieke blitz-strategie van de NAVO
De oorlog van 24 februari heeft tot een prompte reactie van het Westen geleid. De politieke strategie van de NAVO is inmiddels uitgekristalliseerd. Na het aftasten van de escalatierisico’s gaat het nu om de openlijke en maximale bewapening en advisering van Oekraïne.
Daarnaast is een aantal opvallende gebeurtenissen te noteren.
- Het fortificeren van Oost-Europa met een ouderwetse voorwaartse verdediging is begonnen en zal doorgaan;
- Het militariseren van de EU en het centraliseren van deze EU-defensiepolitiek;
- Het inlijven van heel Noord-Europa in de NAVO.
Deze week zullen Finland en Zweden lid worden van de NAVO. Daarmee beschikt de NAVO over de Oostzee als binnenzee en sluit het de stad Petersburg en de exclave Kaliningrad af van vrije toegang tot de Oostzee. Met de uitbreiding van de NAVO zou op zijn minst kunnen worden geëist dat deze landen het Verdrag tot een Verbod op Kernwapens zou moeten tekenen. Eén van onze eisen is immers een kernwapenvrij Europa.
Tevens is er een einde aan economische samenwerking met Rusland gekomen. De Ostpolitik die sinds 1969 werd gevoerd in het toen verdeelde Duitsland is afgeschaft. Tot zover de naoorlogse sociaaldemocratische buitenlandpolitiek. Neutraliteit als principe zelf lijkt voorbij. In het meest neutrale en totaal kapitalistische Zwitserland wordt openlijk gediscussieerd over lidmaatschap van de NAVO.
Terug naar de oorlog in Oekraïne
De afgelopen maand leken er drie, vier doelen te onderscheiden in de Oekraïense inspanningen.
Het afslaan van een aanval op het hele Donbas-gebied is 1. Na het beëindigen van de aanval op hoofdstad Kiev is Rusland bezig in het oosten een doorbraak te forceren om de hele Donbas te veroveren.
Wat daarbij nodig is aan militaire middelen is onduidelijk. De Westerse en met name Amerikaanse leveranties zijn kolossaal. Oekraïense officials hebben aangegeven dat de eigen wapenindustrie door Rusland is vernietigd. Dat betekent dat verdere oorlogvoering helemaal afhankelijk is van buitenlandse steun. Totaal onduidelijk is wat verloop en gevolg zullen zijn.
Het Russische offensief startte eind april. Vandaag 16 mei zijn er de eerste, niet te verifiëren berichten dat de tweede stad van Oekraïne, Kharkov, niet door Russische troepen kan worden ingenomen. Ten westen en noorden van de stad worden Russische troepen teruggedrongen tot aan de grens. Dat belast de aanvoer van Russische troepen in meer oostelijke delen van het Donbasfront. Daar zijn berichten van Russische vorderingen, maar deze zijn niet zo spectaculair als in april kon worden verwacht.
De bestandslijn van 24 februari
Het tweede mogelijke doel is het herstellen van de bestandslijn van vóór de Russische invasie op 24 februari. Dat betekent dat de recente Russische veroveringen in Oost-Oekraïne allemaal ongedaan moeten worden gemaakt. Daarmee komt de vraag op. Moet ook gevochten worden om de eerste Russische veroveringen in het zuiden en oosten van Oekraïne worden terugveroverd? In de gebieden in Zuid-Oekraïne die sinds 24 februari die door Rusland zijn veroverd zou een Oekraïense guerrilla zijn begonnen. Niet te verifiëren, maar al weken is dit een hardnekkig gerucht.
De Krim Oekraïens maken?
Het derde mogelijke militaire doel zou het herstellen van de situatie van 2013 kunnen zijn. Het verjagen van Russische overheersing uit de ‘volksrepublieken’ en uit de geannexeerde Krim. Dat zijn oude eisen en op zichzelf logisch en legitiem. Maar het is mijn overtuiging dat dat doel militair na te streven garant staat voor een verlengde, bloedige oorlog en dus ongewenst is om redenen van proportionaliteit.
Inmiddels heeft de Engelse minister Truss verklaard dat het een ‘strategisch gebod’ is de Krim terug te veroveren. Mochten de VS en de Groot-Brittannië er daadwerkelijk op aandringen om dat doel na te streven, door Oekraïne en met aanvullende wapens, dan wordt het ook voor deze Westerse sponsors van Oekraïne een strijd op leven en dood.
Het is ook nodig te weten wie precies de doelen van Oekraïne bepaalt. De Oekraïense regering of een macht in het buitenland? Welk doel heeft minister Hoekstra, of beter welk doel is minister Hoekstra met zijn bondgenootschappelijke collega’s overeengekomen? Vandaag werd duidelijk dat Hoekstra geen staakt-het-vuren wil. Dat is een slecht teken.
De val van de regering Poetin?
Het vierde mogelijke doel tenslotte is het ten val doen brengen van de regering in Rusland. Dat zou kunnen worden bereikt door een combinatie van economische sancties, de totale economische oorlog, en militaire nederlagen in Oekraïne. Of Rusland dat lijdzaam laat gebeuren is zeer onwaarschijnlijk en lijkt een recept voor een verlengde oorlog en mogelijk ook verdere internationale escalatie.
Er is sprake van twee verweven oorlogen. Het doen mislukken van de invasie - de speciale operatie- en het kapot boycotten van de Russische regering. Dat tweede doel kan veel langer duren dan het eerste.
Het is vandaag de 11e keer dat wij hier staan
De oorlog kan nog verschillende kanten op maar onze centrale punten lijken onvermijdelijk. De afgelopen weken is gepleit voor uitbreiding van deze eisenlijst.
1. Staakt-het-vuren nu en definitief einde aan de oorlog
2. Rusland moet zich terugtrekken van Oekraïense bodem
3. Europa moet (als de wiedeweerga) kernwapenvrij worden.
Ik vrees dat we onze bijeenkomsten deze maandagen nog lang moeten voortzetten. Ik hoop jullie allemaal te blijven zien. Tot volgende week.
Guido van Leemput is fractiemedewerker van de SP in de Tweede Kamer en mede-oprichter van het Amsterdams Vredesinitiatief
In december eiste Rusland een achttal zaken van de NAVO die het als bedreigend ervoer. Daaronder het weigeren van het lidmaatschap voor Oekraïne, maar ook bijvoorbeeld geen Amerikaans raketschil in Polen.
Het was vanaf de eerste dag, 24 februari 2022, duidelijk, dat het beginnen van de oorlog een strategische blunder was en dat dit de Russische eisen van december 2021 totaal onhaalbaar maakte. Zelfs als de regering van Oekraïne ten val zou worden gebracht, wat toen het Russische plan was, zou er niets van die eisen terecht komen.
Voordat ik stil sta bij het mogelijke vervolg op de oorlog, een aantal zaken over de NAVO-reactie.
De diepte van de Russische blunder wordt duidelijk nu de NAVO ‘oprukt’ in oostelijke richting. De stille koude oorlog van de laatste jaren is omgeslagen in een politieke nederlaag voor grootmacht Rusland. Door het inzetten van een veroveringsoorlog tegen een relatief zwak buurland, is Rusland de openlijke concurrentie met de Westerse grootmacht-politiek aangegaan.
Permanente oorlog
Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie en de beëindiging van de Koude Oorlog (in de periode 1989 - 1991) bestond Rusland als grootmacht nog steeds, maar speelde het niet meer een erg grote rol in de wereldpolitiek.
Dat leidde tot een agressiever Westerse politiek op het Zuidelijk Halfrond (voorheen de Derde Wereld of Global South). Begin jaren '90 was het Westerse interventietijdperk begonnen en dat leidde tot permanente oorlog. Van de ene interventieoorlog ging het naar de andere. Die Westerse agressie richtte zich nadrukkelijk niet op grootmacht Rusland.
De smadelijke nederlaag van het Westen in Afghanistan in augustus 2021 bood mogelijkheden om een discussie over de permanente oorlog in Zuiden van de Wereld te voeren. Daarvan kwam het niet, omdat de spanningen over Oekraïense positie in het oosten van Europa opnieuw (sinds 2008 en 2014) werden gepolitiseerd en gemilitariseerd. Dat leidde tot de oorlog van 24 februari.
Deze oorlog is echter anders dan de oorlogen van de laatste 30 jaar. Het is een directe grootmacht-confrontatie. Een confrontatie met kernwapens op de achtergrond en die alleen kan aflopen met een nederlaag van een van de grootmachten. Het begrip permanente oorlog dat nog steeds geldt, moet nu in het licht van deze grootmacht-confrontatie worden gezien.
De politieke blitz-strategie van de NAVO
De oorlog van 24 februari heeft tot een prompte reactie van het Westen geleid. De politieke strategie van de NAVO is inmiddels uitgekristalliseerd. Na het aftasten van de escalatierisico’s gaat het nu om de openlijke en maximale bewapening en advisering van Oekraïne.
Daarnaast is een aantal opvallende gebeurtenissen te noteren.
- Het fortificeren van Oost-Europa met een ouderwetse voorwaartse verdediging is begonnen en zal doorgaan;
- Het militariseren van de EU en het centraliseren van deze EU-defensiepolitiek;
- Het inlijven van heel Noord-Europa in de NAVO.
Deze week zullen Finland en Zweden lid worden van de NAVO. Daarmee beschikt de NAVO over de Oostzee als binnenzee en sluit het de stad Petersburg en de exclave Kaliningrad af van vrije toegang tot de Oostzee. Met de uitbreiding van de NAVO zou op zijn minst kunnen worden geëist dat deze landen het Verdrag tot een Verbod op Kernwapens zou moeten tekenen. Eén van onze eisen is immers een kernwapenvrij Europa.
Tevens is er een einde aan economische samenwerking met Rusland gekomen. De Ostpolitik die sinds 1969 werd gevoerd in het toen verdeelde Duitsland is afgeschaft. Tot zover de naoorlogse sociaaldemocratische buitenlandpolitiek. Neutraliteit als principe zelf lijkt voorbij. In het meest neutrale en totaal kapitalistische Zwitserland wordt openlijk gediscussieerd over lidmaatschap van de NAVO.
Terug naar de oorlog in Oekraïne
De afgelopen maand leken er drie, vier doelen te onderscheiden in de Oekraïense inspanningen.
Het afslaan van een aanval op het hele Donbas-gebied is 1. Na het beëindigen van de aanval op hoofdstad Kiev is Rusland bezig in het oosten een doorbraak te forceren om de hele Donbas te veroveren.
Wat daarbij nodig is aan militaire middelen is onduidelijk. De Westerse en met name Amerikaanse leveranties zijn kolossaal. Oekraïense officials hebben aangegeven dat de eigen wapenindustrie door Rusland is vernietigd. Dat betekent dat verdere oorlogvoering helemaal afhankelijk is van buitenlandse steun. Totaal onduidelijk is wat verloop en gevolg zullen zijn.
Het Russische offensief startte eind april. Vandaag 16 mei zijn er de eerste, niet te verifiëren berichten dat de tweede stad van Oekraïne, Kharkov, niet door Russische troepen kan worden ingenomen. Ten westen en noorden van de stad worden Russische troepen teruggedrongen tot aan de grens. Dat belast de aanvoer van Russische troepen in meer oostelijke delen van het Donbasfront. Daar zijn berichten van Russische vorderingen, maar deze zijn niet zo spectaculair als in april kon worden verwacht.
De bestandslijn van 24 februari
Het tweede mogelijke doel is het herstellen van de bestandslijn van vóór de Russische invasie op 24 februari. Dat betekent dat de recente Russische veroveringen in Oost-Oekraïne allemaal ongedaan moeten worden gemaakt. Daarmee komt de vraag op. Moet ook gevochten worden om de eerste Russische veroveringen in het zuiden en oosten van Oekraïne worden terugveroverd? In de gebieden in Zuid-Oekraïne die sinds 24 februari die door Rusland zijn veroverd zou een Oekraïense guerrilla zijn begonnen. Niet te verifiëren, maar al weken is dit een hardnekkig gerucht.
De Krim Oekraïens maken?
Het derde mogelijke militaire doel zou het herstellen van de situatie van 2013 kunnen zijn. Het verjagen van Russische overheersing uit de ‘volksrepublieken’ en uit de geannexeerde Krim. Dat zijn oude eisen en op zichzelf logisch en legitiem. Maar het is mijn overtuiging dat dat doel militair na te streven garant staat voor een verlengde, bloedige oorlog en dus ongewenst is om redenen van proportionaliteit.
Inmiddels heeft de Engelse minister Truss verklaard dat het een ‘strategisch gebod’ is de Krim terug te veroveren. Mochten de VS en de Groot-Brittannië er daadwerkelijk op aandringen om dat doel na te streven, door Oekraïne en met aanvullende wapens, dan wordt het ook voor deze Westerse sponsors van Oekraïne een strijd op leven en dood.
Het is ook nodig te weten wie precies de doelen van Oekraïne bepaalt. De Oekraïense regering of een macht in het buitenland? Welk doel heeft minister Hoekstra, of beter welk doel is minister Hoekstra met zijn bondgenootschappelijke collega’s overeengekomen? Vandaag werd duidelijk dat Hoekstra geen staakt-het-vuren wil. Dat is een slecht teken.
De val van de regering Poetin?
Het vierde mogelijke doel tenslotte is het ten val doen brengen van de regering in Rusland. Dat zou kunnen worden bereikt door een combinatie van economische sancties, de totale economische oorlog, en militaire nederlagen in Oekraïne. Of Rusland dat lijdzaam laat gebeuren is zeer onwaarschijnlijk en lijkt een recept voor een verlengde oorlog en mogelijk ook verdere internationale escalatie.
Er is sprake van twee verweven oorlogen. Het doen mislukken van de invasie - de speciale operatie- en het kapot boycotten van de Russische regering. Dat tweede doel kan veel langer duren dan het eerste.
Het is vandaag de 11e keer dat wij hier staan
De oorlog kan nog verschillende kanten op maar onze centrale punten lijken onvermijdelijk. De afgelopen weken is gepleit voor uitbreiding van deze eisenlijst.
1. Staakt-het-vuren nu en definitief einde aan de oorlog
2. Rusland moet zich terugtrekken van Oekraïense bodem
3. Europa moet (als de wiedeweerga) kernwapenvrij worden.
Ik vrees dat we onze bijeenkomsten deze maandagen nog lang moeten voortzetten. Ik hoop jullie allemaal te blijven zien. Tot volgende week.
Guido van Leemput is fractiemedewerker van de SP in de Tweede Kamer en mede-oprichter van het Amsterdams Vredesinitiatief